11 miljoen euro voor natuurherstel in ‘Landschap De Liereman’

Op 17 juni 2020 was het na vele jaren van overleg en planvorming eindelijk zover. Minister van Omgeving Zuhal Demir keurde het projectrapport van het natuurinrichtingsproject ‘De Liereman’ goed en maakte daarmee meer dan elf miljoen euro vrij voor natuurherstel op het grondgebied van de gemeenten Oud-Turnhout, Arendonk en Ravels. De goedkeuring kwam op een uitgelezen moment na een grote brand in april en nadat vandalen in mei ​ een 100-tal eiken zwaar toetakelden rond het bezoekerscentrum. De herstelwerken zijn nodig om de unieke natuurwaarden van het gebied veilig te stellen, de biodiversiteit te bevorderen en de waterbufferingcapaciteit te verbeteren.

Minister Zuhal Demir: “Vrijdag 24 april bracht ik een bezoek aan het gebied dat geteisterd was door een brand. Na herstel op korte termijn, moeten we ook verder vooruit kijken. We gaan steeds meer naar nattere winters met overlast voor de buurt en drogere zomers met risico op branden. We moeten ons wapenen tegen veranderende klimaatomstandigheden. Daarnaast creëren we ook een aangename streek om te vertoeven, maar vooral een ideaal leefgebied voor de bijzondere Kempische fauna en flora”

Fan van Landschap De Liereman

Het ‘Landschap De Liereman’ is niet zomaar een natuurgebied. Het is één van de grootste en vooral ook oudste natuurgebieden van België. In 1939 al ondertekende koning Leopold III het besluit dat van het Landschap De Liereman een beschermd landschap maakte. Wist je trouwens dat landschapsschilders daarom gevraagd hadden? Door de talrijke kleine landschapsrelicten zoals houtwallen, holle wegen en zelfs oude turfputten, was het een geliefde plek voor vele kunstenaars.

Vandaag zijn het vooral wandelaars, vogelaars en plantenkenners die hun hart ophalen in het gebied. In het Landschap De Liereman vind je planten en dieren die op andere plaatsen in Vlaanderen bijna niet meer voorkomen. Kwetsbare soorten zoals de wulp, de nachtzwaluw of de rugstreeppad voelen er zich thuis. Vogelliefhebbers kunnen zoeken naar de zwarte specht, een boomleeuwerik of een zilverreiger. Op de uitkijktoren heb je een mooi zicht op de vennen waar je watervogels kan spotten. Ook de wilde gagel is beschermd en wellicht de bekendste plant van het Landschap De Liereman. De gagel groeit in de moerassige gedeelten en wordt daar gecontroleerd geplukt om de Gageleer te brouwen. Dat biertje kan je proeven in het bezoekerscentrum. Onlangs bracht de verkoop van Gageleer na een actie voor natuurherstel 13.000 euro in het laatje. Maar liefst 921 mensen plaatsten een bestelling. Van een heuse fanclub gesproken!

gagel

Hoe komt het dat het natuurgebied nog steeds zoveel speciale soorten herbergt? Wat je bovengronds ziet is het resultaat van wat je met het blote oog niet ziet, namelijk de zeer gevarieerde ondergrond. Verschillende bodemtypes zorgen voor veen, vennen, vochtige en droge heide en heischraal grasland. Dat zijn leefgebieden die zeldzame planten en dieren aantrekken.

Dat Landschap De Liereman een rijke bodem heeft, bewijst ook de aanwezigheid van trilveen, podzolbodems, plaggenbodems, grind en periglaciale polygonen of ijsmuren. Die bodems hebben bovendien een archeologische waarde. De periglaciale polygonen bijvoorbeeld, zijn ijsmuren die wel 20.000 jaar oud zijn. Door de koude omstandigheden van die tijd, kromp en scheurde de bodem in een honingraatachtig patroon. In de zomer sijpelde er water in, dat later weer bevroor. Zo werden de ondergrondse muren van ijs gevormd. Bovendien houden de veen- en heidegebieden grote hoeveelheden CO2 vast. 

pijpenstrootje

Wat vooraf ging

Opgemerkt door Europa en door de Vlaamse overheid

In heel Europa staat de natuur onder druk, maar zeker in het dichtbevolkte Vlaanderen. De Europese Unie wil de achteruitgang van de natuur dan ook een halt toeroepen. Om planten en dieren meer overlevingskansen te geven is er een Europees netwerk van beschermde gebieden opgericht, het Natura 2000-netwerk. Daar moeten extra inspanningen geleverd worden om de natuur te beschermen. Omwille van de hoge ecologische waarden en kansen werd het natuurgebied ‘Landschap De Liereman’ en ook de omgeving aangeduid als habitatrichtlijngebied en als vogelrichtlijngebied, als onderdeel van het Europese Natura 2000-netwerk. Het recent goedgekeurde natuurinrichtingsproject moet de vastgelegde natuurdoelen mee helpen verwezenlijken op het terrein. Op vrijwillige basis kunnen ook private eigenaars meewerken aan de realisatie van de natuurdoelen.

Intensief overleg

Omwille van de verweving tussen landbouw- en natuurpercelen was intensief overleg met de landbouwsector nodig, legt Filip Debrabandere, projectleider van de VLM uit. In 2011 kwam een raamakkoord tot stand tussen natuur en landbouw. In het raamakkoord werden ruimtelijke afspraken vastgelegd over welke gebieden in de toekomst voor landbouw gebruikt zullen worden en welke gebieden naar natuur evolueren. In 2014 gaf de toenmalig bevoegde minister de opdracht om te starten met het natuurinrichtingsproject ‘De Liereman’. Bijkomend uitvoerig overleg resulteerde in het projectrapport, dat onderhevig was aan een openbaar onderzoek en een uitgebreide bezwaarbehandeling. Nu het projectrapport is goedgekeurd door minister Zuhal Demir, kan de uitvoering op het terrein starten.

De omvang van het natuurinrichtingsproject bedraagt 1.956 hectare en is daarmee groter dan het beschermde natuurgebied alleen.

Wat gaat er nu precies gebeuren?

Eerst wordt de kern van het natuurgebied omgezet naar heidelandschap. Daar maakt landbouw plaats voor natuur. Dat zal gebeuren door grondverwerving en het aanbieden van ruilgronden aan landbouwers.

Daarna wordt een hydrologische scheiding voorzien tussen het heidelandschap en de omliggende landbouwgronden. Een aantal waterlopen die momenteel nutriënten aanvoeren van de landbouwgronden zullen worden omgeleid, zodat er geen meststoffen meer in de heide- en veengebieden terecht komen. De scheiding zal ook het herstel van het oppervlaktewater- en grondwatersysteem mogelijk maken.

Het oorspronkelijk reliëf wordt gereconstrueerd waardoor er een combinatie van halfnatuurlijke graslanden en heischrale gronden wordt gerealiseerd. Naaldbos wordt omgezet naar heide en er wordt een nat ecosysteem gecreëerd in het laaggelegen deel van het gebied. Door die werken krijgen de heide, de vennen en de bossen opnieuw een duurzame toekomst.

Naast het natuurherstel en de hydrologische isolatie van het kerngebied wordt ook het archeologisch bodemarchief beschermd en de landbouwstructuur geoptimaliseerd. De realisatie van de natuurdoelen in het projectgebied zorgt ook voor een beperking van de landbouwemissie. Dankzij het aanplanten van hagen, heggen en houtkanten worden de landbouwbedrijven rondom het natuurgebied niet onnodig gehypothekeerd. Recreatie is geen hoofddoel in het project, maar na de natuurherstelmaatregelen zal ook het recreatief netwerk voor wandelaars, fietsen, ruiters herbekeken worden. Tenslotte kunnen de partners educatieve mogelijkheden verder ontwikkelen.

Samenwerken loont en is noodzakelijk

De Vlaamse Landmaatschappij staat de komende jaren in voor de uitvoering van het natuurinrichtingsproject. Maar we doen dat niet alleen en overleggen voortdurend met heel wat projectpartners.

Het Agentschap Natuur en Bos is bevoegd voor de opvolging van het Vlaamse Natura2000-programma. De instandhoudingsdoelstellingen voor het habitatrichtlijngebied van De Liereman werden door het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) uitgewerkt en vastgelegd door de Vlaamse Regering. ANB is de opdrachtgever en de financierder van het natuurinrichtingsproject.

De uitwerking van het GRUP (gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan) zal gebeuren door het Departement Omgeving. Het RUP-proces is nog niet officieel gestart, maar zal op termijn wel voor rechtszekerheid zorgen. Ook zullen daardoor de nodige vergunningen kunnen aangevraagd worden.

Daarnaast realiseert de Dienst Integraal Waterbeleid van de Provincie Antwerpen de overstromingsgebieden of de aanleg van alternatieve waterlopen. De betrokken gemeentes Oud-Turnhout, Arendonk en Ravels zorgen samen met de Provincie Antwerpen onder andere voor recreatieve routes binnen het gebied voor fietsers en wandelaars.

Natuurpunt tenslotte is als eigenaar en beheerder van een aantal gronden in het Landschap De Liereman zeer betrokken in het hele project. Het grootste gedeelte van de natuurontwikkeling zal gebeuren op gronden van of in beheer bij Natuurpunt. Natuurpunt zal nadien ook instaan voor het verderzetten van het beheer van het Landschap De Liereman, vertelt Dirk Geysels van Natuurpunt.

Plan je bezoek

In het bezoekerscentrum ‘Landschap De Liereman’ helpen de vrijwilligers van Natuurpunt je verder als je vragen hebt over het natuurgebied of als je een wandeling wil maken langs één van de wandelingen die Natuurpunt uitgestippeld heeft voor de bezoekers.

https://www.natuurpunt.be/afdelingen/bezoekerscentrum-de-liereman/contact