De Blue Deal tegen droogte en waterschaarste
5 oktober 2020
Vlaanderen kampt de laatste jaren steeds meer met hittegolven, droogte en zware regenval. In vergelijking met andere Europese landen hebben we een lage watervoorraad per inwoner. Om de strijd tegen de droogte aan te gaan, heeft de Vlaamse Regering op initiatief van Vlaams minister voor Omgeving Zuhal Demir, recent de Blue Deal goedgekeurd. De 70 maatregelen in die Blue Deal vormen een basis voor het Vlaams Klimaat Adaptatieplan 2021-2030. Ze moeten de risico's op watertekort en wateroverlast minimaliseren. De VLM werkt al langer aan betere waterberging, infiltratie en duurzaam watergebruik. De komende jaren gaan we onze inspanningen op dat vlak nog opvoeren om zo bij te dragen aan de realisatie van de Blue Deal.
Het Sigmaplan beschermt Vlaanderen tegen overstromingen
Bij extreme weersomstandigheden kunnen de Schelde en haar zijrivieren gevaarlijk hoge waterstanden bereiken en zelfs overstromen. Daarom investeert het Sigmaplan in steviger en hogere dijken en in een ketting van natuurlijke overstromingsgebieden in de riviervalleien. Zulke gebieden kunnen op een gecontroleerde manier overtollig rivierwater opvangen. Zo geven we de rivieren ruimte om te stromen en te overstromen.
Koen Trappeniers van de dienst Grondzaken verduidelijkt: ‘Door een lokale grondenbank SIGMA in te stellen kon de overheid gronden in landbouwgebruik uit de SIGMA-projectgebieden verwerven met behulp van flankerende maatregelen. De landbouwers worden ofwel vergoed voor hun gronden, ofwel krijgen ze ruilgronden in de plaats. De afgelopen tien jaar heeft de VLM in opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en De Vlaamse Waterweg (DVW) ongeveer 1000 hectare verworven of geruild in en rond die gebieden, om er natuurlijke overstromingsgebieden te realiseren.’
Circulair watergebruik in tuinbouwbedrijven
Onnodig watergebruik beperken is zowel voor particulieren als bedrijven een must. Waar mogelijk moet waterhergebruik de norm worden. De waterbehoefte en -stromen kunnen via een waterscan in kaart gebracht worden. Ook de dienst Bedrijfsdoorlichting van de Mestbank werkt mee aan die goede praktijk.
‘Tuinbouwbedrijven hebben de wettelijke verplichting om teeltafhankelijk voldoende eigen opslagcapaciteit van spuistroom te voorzien’, zegt Annick Muyshondt van de dienst Bedrijfsdoorlichting. ‘Dat is nodig om het uitrijverbod in de winter te kunnen overbruggen. Maar Bedrijfsdoorlichting gaat nog een stapje verder dan het controleren van de opslagcapaciteit’, aldus Annick. ‘Bij een doorlichting van een tuinbouwbedrijf pleiten we ervoor om niet alleen het water op te vangen, maar ook om het water te ontsmetten en te hergebruiken. We ondersteunen de bedrijven daarin door een korte opvolging van de vooruitgang. Zo komt het bedrijf tot een gesloten watercircuit.’
Water-Land-Schap
Door water minder snel te laten afstromen naar beken, rivieren en riolen en het beter te laten indringen in de grond, kunnen we het grondwater het best op peil houden. Door de open ruimte als waterbuffer of -reservoir in te zetten, krijgt verdroging minder kans en worden de grondwatervoorraden voldoende aangevuld. Landbouw en natuur vormen dus een groot deel van de oplossing. Bovendien zijn er innovatieve manieren te vinden om ze optimaal te laten samenwerken. Dat is de filosofie van het landinrichtingsproject Water-Land-Schap.
‘In de 14 deelgebieden van Water-Land-Schap hebben meer dan 100 partners de handen in elkaar geslagen om te komen tot een klimaatbestendiger platteland. De lokale coalities dienen voorstellen in om oplossingen te bieden voor watergebonden problemen in landbouwlandschappen’, legt Liesbeth Gellinck, projectleider (VLM), uit. ‘Dit jaar zijn de eerste demonstratiemaatregelen gestart, voor het beter opnemen van koolstof in de bodem door het inwerken van stro- of houtschilfers, het bufferen van waterlopen tegen pesticiden en droogte door de aanleg van oeverstroken, de aanleg van bufferbekkens en het voorzien van peilgestuurde drainage.’
In totaal wordt in de volgende 3 jaar 257.350 euro geïnvesteerd. De nieuwe demonstratiemaatregelen worden opgevolgd door een studieconsortium, bestaande uit de bodemkundige dienst van België, Sumaqau, SWECO en Boerennatuur. Dat consortium zal de effecten in kaart brengen en per gebied nagaan welke maatregelen het best geschikt zijn om de watergebonden problemen aan te pakken. Ondertussen maken de gebiedscoalities visies op voor de toekomst, waarin ze de klimaatveranderingen in hun gebied meenemen als richtsnoer voor een gepaste inrichting. Afgelopen zomer zijn maar liefst 30 nieuwe voorstellen voor waterconservatie, infiltratie en buffering opgemaakt. Voor de realisatie is een extra budget van 2 miljoen euro uitgetrokken. De partners binnen het Water-Land-Schapsproject werken goed samen met de diverse partijen uit de landbouw-, natuur- en watersector.
Natte natuur: een win-win voor natuur en mens
De komende jaren start het programma ‘Natte Natuur’ op voor gebiedsgerichte projecten. Ook dat programma stimuleert initiatieven voor waterberging, -buffering en infiltratie. Het is een samenwerking tussen de waterloopbeheerders, VLM en ANB en het departement Landbouw & Visserij (DLV). Vlaanderen trekt daarvoor extra middelen uit. Door middelen te bundelen kan maximaal effect behaald worden.
Omdat natte natuur zo’n belangrijke rol speelt bij waterbuffering, werkt de VLM al langer in verschillende projecten aan het herstellen ervan. Hydrologische ingrepen zorgen dan voor een meer natuurlijk functionerend valleisysteem. Door het afgraven van opgehoogde percelen en het plaatsen van de nodige overloopconstructies ontstaan in valleien de juiste omstandigheden voor waardevolle natte natuur en wordt het waterbergend vermogen van de vallei hersteld. Daardoor verkleint de kans op overstromingen stroomafwaarts.
Een mooi voorbeeld daarvan is het natuurinrichtingsproject Vrieselhof.
Projectleider Daniël Sanders verduidelijkt de onderstaande foto’s: ‘Wat op 7 april 2020 nog een net afgegraven zandvlakte was, kon al op 20 augustus 2020 voor een eerste keer gemaaid worden. Door het afgraven van een tweetal meter grond werd het oorspronkelijk maaiveld hersteld en de oorspronkelijke zaadbank vrijgemaakt. Daardoor kan dit stuk natte natuur zich nu rustig ontwikkelen.’
Samen investeren in innovatie om ons watersysteem slimmer, robuuster en duurzamer te maken
‘Uiteraard neemt de VLM in elk van onze ruilverkavelings-, landinrichtings- en natuurinrichtingsprojecten maatregelen om het lokale watersysteem te versterken en infiltratie maximaal te bevorderen’, aldus Griet Celen, afdelingshoofd Landinrichting en Grondenbank.
Ook die maatregelen kaderen helemaal in de doelstellingen van de Blue Deal om samen te investeren in robuustere en duurzamere watersystemen. Twee goede voorbeelden daarvan zijn het landinrichtingsproject in IJsevallei en het raamakkoord in de Oudlandpolder.
In het project Ijsevallei worden de natuurreservaten Ten Trappen-Paardenwater en IJsebroeken uitgebreid. De waterlopen de IJse en de Nellebeek krijgen een natuurlijker inrichting. Er wordt meer dan 9 kilometer nieuwe wandelpaden in landbouw- en groengebied aangelegd.
Leen Sammels, projectleider: ‘De VLM heeft samen met de gemeenten Hoeilaart en Overijse een project opgestart om op verschillende locaties in de twee gemeenten de open ruimte te versterken. Beide gemeenten hebben nog veel natuurlijke en landschappelijke troeven. Door de open ruimtes klimaatrobuust in te richten, kunnen we ze beschermen tegen de oprukkende verstedelijking en bieden we nieuwe kansen voor recreatie, natuur, betere waterbeheersing en de lokale landbouw. Via het landinrichtingsproject realiseren we groene ruimtes met wandelpaden waar het voor de buurtbewoners aangenaam vertoeven is.’
Ter hoogte van IJsebroeken is er een unieke kans om de IJse over een lengte van ongeveer 1,4 km opnieuw een natuurlijke loop te geven. Dat zal een grote impact hebben op het zelfzuiverende vermogen van de waterloop. Het zal ook de waterkwaliteit van de IJse sterk verbeteren. Door de IJse weer te laten meanderen, vergroot het volume water dat ze kan bergen. In dit gebied zal de IJse bij hoge waterstanden kunnen overstromen. Op die manier wordt aan natuurlijke waterberging gedaan.
Op 30 oktober 2018 gaf de toenmalig bevoegde minister voor Omgeving, Natuur en Landbouw aan de VLM de opdracht om een onderzoek naar de opportuniteit en haalbaarheid van een landinrichtingsproject Oudlandpolder te voeren. Dat onderzoek werd afgerond en zal binnenkort voorgelegd worden aan de minister.
‘Het raamakkoord de Oudlandpolder werd op 4 april 2019 ondertekend door de 20 partners in dit project’, verduidelijkt Klaas De Smet, diensthoofd Landinrichting en Grondenbank. ‘Daarmee engageren zij zich om samen te werken aan een klimaatrobuust waterbeheer in de Oudlandpolder. In het kader van het raamakkoord Oudlandpolder is ook voorgesteld om de uitvoering van het raamakkoord te coördineren via de instelling van een landinrichtingsproject Oudlandpolder’, aldus Klaas.
