Droomdossiers voor de Blue Deal

Met de Blue Deal pakken we de droogteproblematiek en de waterschaarste aan op het terrein. We zetten in op infiltratie om van Vlaanderen opnieuw een spons te maken, zodat we water beter kunnen benutten. Daarvoor moeten we water weer ruimte geven. Twee projectleiders van de VLM vertellen hoe ze dat principe in hun inrichtingsprojecten in praktijk omzetten.

Over IJsevallei en Kwetshage

In Overijse en Hoeilaart ligt de IJsevallei. Met haar vele vijvers en broeken, is de vallei een prachtig gebied in de Druivenstreek. Je treft er nog unieke fauna en flora aan, zoals de zeldzame kever het vliegend hert. Helaas heeft de klimaatverandering een negatieve impact op de vallei en haar mooie natuur. Via het landinrichtingsproject IJsevallei nemen we enkele maatregelen om de vallei te beschermen tegen droogte en wateroverlast.

Ook in Kwetshage staan acties voor klimaat en biodiversiteit centraal. Het is een gebied van ongeveer 100 hectare op de grens tussen de polders en de hoger gelegen zandstrook in Jabbeke, gekneld tussen het kanaal Gent-Oostende en de spoorweg Brugge-Oostende. Van oudsher is het een nat gebied, maar de laatste decennia is het ook sterk verdroogd. Kwetshage heeft een belangrijke rol als overstromingsgebied en is dus zeer waardevol. Op 14 februari 2022 startten de werken van een eerste fase van de inrichting.

Waarom zijn deze projecten zo bijzonder?

Raf Nilis, projectleider IJsevallei: Binnen het project voeren we een rijke mix van maatregelen uit. Een aantal zijn gericht op ecologie. In het kasteelpark Isque kreeg de vroegere visvijver een grondige onderhoudsbeurt. Uit de bestaande poel ruimden we het slib en de noordelijke oever werd schuin afgegraven. Voor kikkers, padden en salamanders is dat belangrijk. De weggehaalde bomen zorgen immers voor meer zon op de poel en daar houden amfibieën van. Voor de bedreigde keversoort het vliegend hert, plaatsten we broedstoven.

De twee autosnelwegtunnels in Overijse en Hoeilaart kleden we in voor kleine dieren zoals dassen en egels. De gebruikte materialen zorgen ervoor dat ze zich veilig voelen en zonder gevaar kunnen oversteken.

Edgard Daemen, projectleider Kwetshage: Kwetshage is een gebied waar een deel van de natuurcompensaties voor de achterhaven van Zeebrugge zal worden gerealiseerd: ​ 45 hectare wordt er omgezet naar rietmoeras. Europees beschermde vogelsoorten zoals roerdomp, porseleinhoen en bruine kiekendief moeten er een vaste stek krijgen. Daarvoor is een doorgedreven vernatting van het gebied noodzakelijk.

Kwetshage is een veengebied, waar de veenlaag plaatselijk tot aan het maaiveld komt, maar doorgaans bedekt is door een dunne kleilaag. Niettemin komt die veenlaag een groot deel van het jaar tot boven de grondwaterspiegel, wat zorgt voor heel wat CO₂-emissie vanuit de bodem.

Genoeg ingrediënten dus om een project op poten te zetten waarin biodiversiteit en klimaatmaatregelen samensporen.

Het is bovendien het gebied waar voor de eerste keer een herverkaveling uit kracht van wet volgens het decreet landinrichting werd ingezet. Een volledige verwerving van het gebied was immers noodzakelijk voor de realisatie van de natuurdoelstellingen. Om het draagvlak voor het project te verzekeren pakten we de verwerving zeer geleidelijk aan. De Vlaamse overheid deed vrijwillige aankopen en grondruilen over een periode van tien jaar. Voor de laatste 20 hectare werd dan de herverkaveling uit kracht van wet ingezet. Daarbij kregen alle betrokken eigenaars en gebruikers grond buiten het projectgebied.

Hoe past Blue Deal binnen het project?

Raf Nilis: We werken heel veel rond water en enkele acties gebeuren om de klimaatverandering aan te pakken. Blue Deal is een welgekomen financiële ruggensteun om die maatregelen te realiseren. In het centrum van Overijse leggen we de waterloop de IJse opnieuw open. Dat maakt de Ijse veel waardevoller voor planten én dieren: zo kunnen er opnieuw waterplanten groeien in de waterloop, krijgen vissen meer kans om te paaien, en vinden libellen ​ er weer een leefgebied. ​ In de Meeuwenlaan en de Zwanenlaan verwijderen we asfalt. Dat is een goede maatregel in de strijd tegen droogte en wateroverlast. Het regenwater kan zo weer de grond intrekken en het grondwaterpeil neemt toe. De ontharde stukken zaaien we in met gras met een bloemenmengsel. ​
​

Edgard Daemen: De ligging en het waterpeilbeheer in de voornaamste waterloop van het gebied, het Kwetshagezwin, belemmeren een optimale en volledige vernatting van het projectgebied. Blue Deal maakt het mogelijk om de waterloop naar de rand van het projectgebied te verleggen. Daardoor kunnen we niet alleen het rietmoeras realiseren, maar bovenal een integrale inrichting van het gebied als wetland mogelijk maken. We zorgen voor een gebiedsdekkende vernatting door het maximaal ophouden van regenwater, maar met behoud van de overstromingsbuffer in periodes met veel neerslag. Meer nog, we creëren zelfs extra overstromingscapaciteit: een hoger waterpeil tegen de verdroging en extra buffercapaciteit om de hevigere regenbuien die we in de toekomst kunnen verwachten beter op te vangen. Van klimaatadaptatie gesproken.

Dit duurzaam en klimaatbestendig waterbeheer wordt dan ook nog eens gekoppeld aan de Europese natuurdoelen.

En om het verhaal volledig te maken zal door de gebiedsdekkende waterpeilverhoging de CO₂-emissie van het gebied verminderen. Dus ook klimaatmitigatie (het voorkomen van verdere klimaatverandering door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen) krijgt zijn plaats in Kwetshage.

Is een blijvend beheer nodig voor een duurzame inrichting?

Raf Nilis: Zonder een blijvend beheer gaan onze inspanningen verloren. Een goed beheerplan is dus héél belangrijk. Daarmee kunnen onze partners aan de slag om de continuïteit te verzekeren. De Vlaamse Landmaatschappij maakt voor het project IJsevallei het beheerplan op na inrichting.

Edgard Daemen: Het waterbeheer zal cruciaal zijn voor de verdere ontwikkeling van Kwetshage na inrichting. Bij de opmaak van de plannen is hier al maximaal rekening mee gehouden. Daarom is ook de waterbeheerder van bij het begin betrokken geweest. We houden daarbij ook maximaal rekening met het duurzaam karakter van de uit te voeren maatregelen. Daarom komt er een windwatermolen die overtollig water van het ene naar het andere compartiment van het nieuwe moerasgebied verpompt.

Is er nog toekomst na Blue Deal? Hoe zie jij verder de maatregelen tegen de klimaatverandering?

Raf Nilis: Blue Deal is een ferme stap in de goede richting om de klimaatverandering tegen te gaan. Maar verdere vergroening lijkt mij ook heel belangrijk. De natuur versterken én toegankelijker maken. Binnen het project IJsevallei doen we dat vooral aan Paardenwater. Daar herstellen we graslanden en planten we veel groen aan. We voorzien in wandelpaden, zitbanken en er komt een uitkijkpunt. Op die manier kunnen recreanten genieten van de natuur. Er komt ook een brug over de IJse. ​
​Zo ontstaat een veilige fiets- en wandelverbinding door Paardenwater. Want investeren in mobiliteit, is ook investeren in ons klimaat. Momenteel zijn de plannen nog in opmaak, maar die toekomstmuziek klinkt toch heel fijn in de oren. ​

Edgard Daemen: In Kwetshage combineren we een waterpeilverhoging voor nieuwe natte natuur met een verbetering van de overstromingsfunctie. Ruimte is beperkt in Vlaanderen. De combinatie van klimaatmaatregelen met andere functies in een gebied is daarom de te volgen weg. De uitdaging zal dan steeds zijn om dat effectief als een win-win te realiseren. In Kwetshage proberen we daar alvast volledig voor te gaan.