"Een pluim voor de landbouwers die op hun percelen extra inspanningen doen voor de biodiversiteit"

Heb je al gehoord van bloemenakkers, faunagrasland of kruidenrijke akkerranden? Dat zijn stukken landbouwgrond die landbouwers speciaal inzaaien of beheren om bloemen, kruiden en gras ruimte te geven – plekken die niet alleen mooi ogen, maar ook insecten, vogels en andere dieren helpen. Via een beheerovereenkomst met de Vlaamse Landmaatschappij zetten landbouwers zo een deel van hun percelen in voor meer biodiversiteit, in ruil voor een vergoeding.

Wouter Rombouts werkt al sinds 2016 op de dienst Beheerovereenkomsten, en is sinds 2023 diensthoofd. “We zijn een goed geolied team dat samen met landbouwers echt verschil maakt.”

Beheerovereenkomst bloemenakkerBeheerovereenkomst faunagraslandBeheerovereenkomst kruidenrijke akkerrand

Investeren in biodiversiteit

Vandaag zijn er zo’n 2.500 landbouwers met een of meerdere percelen met een beheerovereenkomst. Zij voeren daar een beheer uit waarvan we weten dat het de biodiversiteit ten goede komt: “Door perceelsranden gefaseerd te maaien, blijft er altijd een deel ongemaaid staan. Soorten zoals de veldleeuwerik profiteren daarvan, omdat ze daar hun nesten in maken. Knotbomen bieden schuilplaatsen voor steenuilen. Door bloemenakkers in te zaaien, komen er meer bestuivende insecten, wat dan weer vleermuizen aantrekt. En door graan niet te oogsten, vinden akkervogels zoals de geelgors voedsel in de winter. Elk van die landbouwers verdient dus een expliciet dankjewel”, zegt Wouter.

Tegelijk zijn beheerovereenkomsten slechts één schakel in een breder geheel. “Het biodiversiteitsverlies in landbouwgebied is niet met één maatregel op te lossen. Beheerovereenkomsten werken, dat tonen studies aan. Maar ze kunnen hun rol alleen maar ten volle waarmaken als er ook op andere fronten extra inspanningen geleverd worden, bijvoorbeeld rond bodemkwaliteit, waterbeheer en ruimtegebruik.”

Meerwaarde voor landbouwer én landbouw

Voor landbouwers biedt een beheerovereenkomst meer dan alleen natuurwinst. “Er is natuurlijk de vergoeding – die loopt van 500 tot soms 2.600 euro per hectare, afhankelijk van het soort beheerovereenkomst en de inspanning die gevraagd wordt. Maar minstens even belangrijk zijn de indirecte voordelen: een hogere bodembiodiversiteit, meer natuurlijke bestuivers, meer nuttige, plaagbestrijdende insecten, zoals zweefvliegen en lieveheersbeestjes, én een positieve uitstraling naar de maatschappij. Dat laatste mogen we niet onderschatten.”

Dankzij bloemenstroken, kruidenrijke akkerranden of onderhouden hagen, ziet iedereen dat landbouwers zorg dragen voor het landschap. “En dat zorgt op zijn beurt voor meer waardering voor hun werk.”

Nest veldleeuwerikjes - ©VlaamseLandmaatschappij-SvenJardinLieveheersbeestjeBeheerovereenkomst jaarlijks snoeien haag

Altijd een aanspreekpunt: de bedrijfsplanners

De inzet van landbouwers maakt het verschil op het veld, maar ze staan er niet alleen voor: de VLM-bedrijfsplanners spelen een sleutelrol in het succes van de beheerovereenkomsten. “Zij kennen hun streek door en door. Ze bekijken samen met de landbouwers welke beheerovereenkomsten mogelijk zijn op hun bedrijf en werken een vrijblijvend voorstel uit op maat, zorgen voor de administratieve voorbereiding en begeleiden hen ook bij de uitvoering van de beheerovereenkomst. Die nabijheid is echt cruciaal. Het is ook fijn om te zien dat landbouwers hun inzet waarderen – dat bleek nog uit onze recente bevraging.”

Als er iets misloopt, is het belangrijk dat landbouwers tijdig contact opnemen. “De bedrijfsplanner kan helpen om bij te sturen door bijvoorbeeld een onkruidsnede of een herinzaai aan te raden, het moment van maaien verschuiven als het te nat is. Zo voorkom je sancties bij een controle.”

“Want ja,” voegt Wouter toe, “er zijn ook controles. Beheerovereenkomsten zijn vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Er gebeuren zowel administratieve controles via de verzamelaanvraag als terreincontroles. Die gebeuren door het Agentschap Landbouw en Zeevisserij en door de VLM-dienst Handhaving. Bij overtredingen krijgt de landbouwer een lagere vergoeding voor de beheerovereenkomst, maar we waken erover dat die proportioneel blijft. Landbouwers kunnen bezwaar indienen als ze goede argumenten hebben. Gelukkig voert het overgrote deel van de landbouwers hun beheerovereenkomst correct uit – dat verdient ook een pluim.”

Tussen verstrenging en werkbaarheid

Sinds de nieuwe beheerovereenkomsten van 2023 zijn enkele voorwaarden verstrengd – denk aan het maaien en het maaisel afvoeren en dus het verbod op klepelen of het niet meer pleksgewijs mogen gebruiken van herbiciden. “Dat zorgde voor wrevel bij landbouwers, en we begrijpen die bezorgdheid. Als de maatregelen te ver afstaan van de praktijk, daalt het aantal deelnemers – en dat is net niet wat je wil. Maar maatregelen versoepelen zonder richting of reden is ook geen oplossing. We zoeken dus voortdurend naar dat evenwicht tussen ecologische impact en haalbaarheid.”

Een voorbeeld daarvan is een nieuwe beheerovereenkomst sinds dit jaar, waarbij gefaseerd klepelen wel toegelaten is. Of de mogelijkheid om vlinderbloemigen in te zaaien in een onderbrekingsjaar als er veel onkruid groeit op beheerovereenkomsten faunavoedselgewas. Daarnaast kunnen sommige beheerovereenkomsten verplaatst worden tijdens de looptijd van het contract, is het mogelijk om onkruidsnedes te doen, is het toegelaten om het maaisel op hopen te stockeren vooraleer in de akker in te werken, enzovoort. “Dat soort bijsturingen maken beheerovereenkomsten werkbaar zonder hun doel voorbij te schieten. Aan landbouwers die twijfelen of destijds zijn afgehaakt, wil ik de boodschap geven om zeker eens hun bedrijfsplanner te contacteren, want de laatste jaren hebben we een en ander bijgeschaafd.”

Toekomstgericht biodiversiteitsbeleid

De beheerovereenkomsten zijn een schakel in de ketting van noodzakelijke maatregelen om de Europese en Vlaamse biodiversiteitsdoelstellingen in landbouwgebied te realiseren. “We trekken ook enkele Europese projecten waarin we samenwerken met landbouwers en partners rond de beheerovereenkomsten. In het LIFE-project B4B proberen we bijvoorbeeld in twee pilootgebieden de inzet van beheerovereenkomsten te verbeteren, en werken we samen aan een gedragen visie om de landbouwnatuur te herstellen. Zo maken we onze beheerovereenkomsten klaar voor de toekomst.”

Die toekomst ligt vanaf 2028 opnieuw open met de nieuwe periode van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Wouter: “Voor mij is continuïteit essentieel. Landbouwers hebben nood aan een duidelijk perspectief. Aanpassingen moeten vooral focussen op meer bedrijfsinpasbaarheid van de beheerovereenkomsten zonder afbreuk te doen aan de meerwaarde voor de biodiversiteit. Wat we wél moeten verbeteren is de afstemming met andere maatregelen zoals ecoregelingen, en waar nodig de vergoedingen. Daar werken we nu al actief aan, samen met andere administraties. Ook de inzichten van de landbouwers zullen we zeker gebruiken.”

“Gewoon proberen”

Tot slot heeft Wouter nog een duidelijke boodschap voor landbouwers die twijfelen om te beginnen met beheerovereenkomsten: “Neem contact op met je bedrijfsplanner. Die maakt vrijblijvend een voorstel op maat. Dan heb je alle informatie om weloverwogen te beslissen. Zoals een landbouwer het onlangs zei in onze nieuwsbrief: gewoon proberen!”

Meer informatie