Hydrologisch precisiewerk in de Mangelbeekvallei

De werking van zes pompinstallaties die al jarenlang water wegpompen in het mijnverzakkingsgebied in Heuden-Zolder, onderzoeken en optimaliseren. Dat is de opdracht van de VLM als partner in het Europese Interregproject Green WIN. We hopen dat er daardoor in de toekomst minder gepompt moet worden. Meer water opvangen en in de bodem laten dringen zou alvast ook de natuur in de Mangelbeekvallei ten goede komen. Tegelijk moet er voldoende water zijn voor de landbouw, en moet wateroverlast voor de bewoners vermeden worden. Stan Forier, projectleider, vertelt over het hydrologisch precisiewerk dat we in de Mangelbeekvallei doen in het kader van Green WIN.

Wat houdt het project Green WIN precies in?

Green WIN is een Noord-West-Europees Interreg-project dat het energieverbruik en de uitstoot van broeikasgassen van pompinstallaties bij waterbeheerders wil verminderen.

Binnen het project onderzoeken de partners hoe ze de CO2-uitstoot van de pompen kunnen verlagen. Ze bekijken welke technische ingrepen ze kunnen uitvoeren, hoe ze de pompen efficiënter kunnen gebruiken en hoe ze de waterhuishouding kunnen optimaliseren.

Eigenlijk is VLM als partner dan toch een buitenbeentje in dit project. Wij zijn immers geen waterbeheerder of voeren geen onderzoeken uit op pompinstallaties. Waarom zijn wij ingestapt in dit project en waarvoor gebruikt VLM de Europese middelen?

De VLM is partner in Green WIN via het landinrichtingsplan Mijn Mangelbeek in Heusden-Zolder.

In dit landinrichtingsplan willen we onder andere de waterhuishouding en het waterbeheer van het mijnverzakkingsgebied in Zolder verbeteren. Zes pompinstallaties zorgen er al tientallen jaren voor dat het water geen overlast veroorzaakt voor bewoners en landbouwers. Deze pompen zijn als case study opgenomen in het Green WIN project. De kennis die we opbouwen via Green WIN kunnen we dan in toekomstige landinrichtingsplannen opnieuw gebruiken. De mijnverzakkingsproblematiek speelt immers in meerdere beekvalleien van De Wijers.

Wat onderzoeken jullie concreet?

We willen kijken of de pompwerking in de Mangelbeekvallei ecologischer en goedkoper kan. We willen het waterbeheer zo aanpassen dat er in de toekomst minder gepompt moet worden, of nog beter, dat het pompen op sommige plaatsen misschien zelfs kan vermeden worden. Hierdoor zorgen we voor een kleinere ecologische voetafdruk van de pompen. De pompen in het gebied zijn immers oud en energieverslindend. Daarnaast zorgen die maatregelen ervoor dat de effecten van klimaatverandering verminderen. Door minder te pompen treedt er vernatting op. Zo realiseren we in één beweging ook bijkomende natte natuur in de vallei, waar water kan worden opgevangen en kan infiltreren in de bodem.

Hoe pakken jullie dit aan?

Bij de sluiting van de koolmijn zijn er veel archieven verloren gegaan waardoor we weinig informatie hebben over de werking van de pompen en de ingrepen die in het verleden gebeurd zijn op de beken en grachten in de Mangelbeekvallei. Daarom onderzoeken we samen met de provincie Limburg hoe het gesteld is met de grondwater in de Mangelbeekvallei in Zolder en wat de effecten zijn op de natuur in de vallei. Zo bekijken we hoe diep het grondwater zit en hoe het varieert doorheen het jaar.

Wat zijn de resultaten van het onderzoek?

Door de metingen zien we dat het grondwater op sommige plaatsen te diep zit en de omgeving verdroogt. Op andere plaatsen staat het water dan weer boven het maaiveld en is er wateroverlast.

Dat zorgt er op veel plaatsen voor dat de natuur zich niet goed kan ontwikkelen.

Wat kan er aan gedaan worden?

We hebben een aantal scenario’s onderzocht waarin we keken welke effecten een aantal voorgestelde ingrepen zouden hebben op het grondwater én op de omgeving. Dus niet alleen voor de natuur maar ook voor de bewoners. Het is immers cruciaal dat de omwonenden geen wateroverlast zullen krijgen.

Kan je een voorbeeld geven van zo’n scenario?

In een van de pompstations wordt grondwater uit één zeer diepe put omhoog gepompt. Uit het onderzoek blijkt nu dat wanneer we die diepe put zouden vervangen door vier minder diepe putten te graven, gespreid rond de huidige locatie, er tot 75% minder water moet opgepompt worden om hetzelfde effect te bereiken. Dat spaart al heel wat energie uit, maar er is meer. Het huidige pompwater wordt nu geloosd in het riool. Dat water kunnen we veel beter gebruiken om in een nabijgelegen natuurgebied voor betere, nattere omstandigheden te zorgen. Uit staalnames is immers gebleken dat de kwaliteit van het pompwater goed is. Dat stelt ons in staat om te zoeken naar manieren om dit water te gaan hergebruiken. Dat is zeer goed nieuws.

Zijn er nog mogelijkheden die na het onderzoek kunnen aangepakt worden?

Zeker weten. Een ander pompstation werd lang geleden geplaatst om overstroomde tuinen en landbouwgronden tegen te gaan. We hebben nu gezien dat dit pompstation de nabije omgeving te droog pompt. Aanpassingen aan het pompregime en de grachten in de buurt kunnen hier gedeeltelijk soelaas bieden. ​
​Ook met het weggepompte water kunnen we een win-winsituatie creëren. Nu komt dat water nog steeds rechtstreeks in de Mangelbeek terecht. Dat zou beter op een verder gelegen perceel kunnen infiltreren in de bodem én tegelijk een oude droogstaande kasteelgracht weer watervoerend maken. Dat levert zowel ecologische winst op als een mooi extraatje voor recreatie en erfgoed ​ in de omgeving.

Deze voorbeelden tonen aan dat er vaak gedacht wordt aan ingrepen die deel uitmaken van oplossingen voor de droogte en het watertekort in de zomerperiode.

Ja, dat klopt. Het project Green WIN sluit op die manier goed aan met het Blue Deal plan van minister Demir.

Meer info

Bekijk het interview met projectleider Stan Forier.

Wil je meer info over het project Green WIN, bekijk dan dit filmpje:

https://www.youtube.com/watch?v=aASkH5S81dY

Of surf naar de website: https://www.nweurope.eu/projects/project-search/greenwin-greener-waterway-infrastructure/