Kerk krijgt tweede leven met lichtkunstwerk

Waaraan denkt u als u ‘Vlaamse Landmaatschappij’ hoort? Aan natuur? Open ruimte? Misschien denkt u aan de Mestbank. ‘Een kerk’ schiet u waarschijnlijk niet te binnen. Doorgaans verbindt de VLM mensen en organisaties in de buitenlucht. Hieronder leest u hoe we dat dit jaar deden in een kerk.

Aan het kruispunt van de Schelde en de Rupel ligt Wintam, een onvervalst Vlaams gehucht in de gemeente Bornem. Onder de schaduw van de uit de kluiten gewassen Sint-Margaretakerk drinken de lokale bewoners hun biertje in de gezellige taverne of schuiven ze aan voor de enige bakkerij. Maar drie jaar geleden verloren de inwoners van Wintam hun kerk. ​ Het kerkenplan van de gemeente Bornem besliste dat de kerk werd ontwijd.

Die boodschap kwam hard aan bij de Wintammenaren. Gelukkig bleven enkele trouwe kerkgangers niet bij de pakken zitten. Onder leiding van Theo Segers richtten ze het Genootschap Sint-Margaretha op. Zij zetten zich in voor de toekomst van het kerkgebouw. Dat deden ze onder meer door een projectaanvraag in te dienen bij Scheldehelden 2.0. En met succes.

Scheldehelden is een initiatief van de VLM waarbij lokale bewoners of organisaties een project kunnen voordragen. Projectmanager Eddy Vermeerbergen legt uit: “Ingediende projecten moeten bijdragen aan de leefkwaliteit en de open ruimte van acht Antwerpse gemeenten rond de Schelde en Rupel. Wie een goed plan heeft, maakt zo kans op tot €10.000 subsidie. Scheldehelden vindt haar oorsprong in het planprogramma van het grootschalige landinrichtingsproject Schelde en Rupel. Om contact te leggen met de lokale bevolking werd in 2011 Scheldehelden in het leven geroepen. Het project sloeg aan, dus we hebben het ondertussen al enkele keren herhaald. De ingrepen zijn meestal kleinschalig, maar hebben een grote impact voor de lokale gemeenschap.”

Het verdwenen dorp

Het voorstel van het Genootschap Sint-Margaretha bestond erin om de kerk als tentoonstellingsruimte te gebruiken. “We vertellen het verhaal van een vergeten dorp, Nattenhaasdonk”, zegt Theo Segers over de tentoonstelling die volop voorbereid wordt. “De wortels van de kerk in Wintam liggen eigenlijk twee kilometer verder. Op de site Nattenhaasdonk lag vanaf de elfde eeuw een dorpje met een eigen kerk. Door de lage ligging vlak naast de Schelde had het voortdurend te kampen met overstromingen. In 1825 kreeg het de genadeslag toegediend: een meedogenloze overstroming verwoestte het dorp compleet. Met het puin werd enkele jaren later de kerk van Wintam gebouwd. Via verschillende panelen vertellen we vanaf 24 april 2022 het verhaal van Nattenhaasdonk in de kerk van Wintam. Om de link met vandaag te leggen, wijden we een deel van de opstelling aan het Sigmaplan. Het Sint-Margarethagenootschap kreeg voor de tentoonstelling financiële steun van de VLM, de gemeente Bornem en De Vlaamse Waterweg. Inhoudelijk helpen het regionaal samenwerkingsverband IGEMO en de lokale heemkundige kring. ”

In de tussentijd werden verschillende opties voor een permanente functie van het kerkgebouw onderzocht. Uiteindelijk besliste de gemeente om het gebouw als multifunctionele ruimte ten dienste van de bewoners te stellen. Nicole Van Praet is schepen en afkomstig van Wintam. Zij zette zich persoonlijk in voor de kerk: ​ “We wilden het gebouw zoveel mogelijk teruggeven aan de bewoners. Een kerk is van een gemeenschap, die mag je niet zomaar afnemen. Ook al is lang niet meer iedereen praktiserend katholiek. We geven nu de Wintammenaren de kans om zelf iets te organiseren in de kerk.”

Opdrachtgever zkt kunstenaar

Daarmee was de toekomst van de kerk van Wintam nog niet helemaal geschreven. In 2019 ging de VLM een samenwerking aan met vzw De Nieuwe Opdrachtgevers. Eddy Vermeerbergen vertelt: “De Nieuwe Opdrachtgevers is een organisatie die optreedt als kunstbemiddelaar. Ze gaan samen met een opdrachtgeversgroep op zoek naar de juiste kunstenaar. Toen ik over de werking van de organisatie hoorde, dacht ik meteen aan Wintam. Ik legde het voor aan Nicole Van Praet, en ook zij zag veel potentieel in het idee.”

“Met een kunstwerk wilden we iets blijvends aan de inwoners geven”, legt Nicole Van Praet uit. “Met De Nieuwe Opdrachtgevers stelden we eerst een diverse groep samen. Daarin zaten onder andere inwoners van Wintam, leden van het Genootschap Sint-Marghareta en medewerkers van het cultureel centrum. Het was belangrijk eerst een visie te uit te werken. Al snel kwamen we overeen dat we een soort baken in de kerktoren wilden. De kerk is van ver buiten het dorp te zien en we hebben veel waterlopen rond Wintam. Zo kan de kerktoren schitteren in de wijde omgeving.’

Louise Goegebeur van De Nieuwe Opdrachtgevers begeleidde de opdrachtgeversgroep. Ze peilde eerst naar de wensen en zocht vervolgens naar mogelijke kunstenaars. Na een selectieproces koos de groep voor Elise Eeraerts, die met ‘Migrating Churches’ de opdrachtgevers kon overtuigen.

“Ik heb van de opdrachtgeversgroep veel input gekregen over Wintam en Nattenhaasdonk. Daarnaast deed ik zelf ook onderzoek. Al die info heb ik verwerkt in het kunstwerk”, zegt de kunstenaar. Het resultaat zijn knappe glasramen met silhouetten die langs vier kanten het dak van de kerktoren sieren. ​ In de kerktoren branden lampen waardoor de kerktoren van ver zichtbaar is in het landschap. Overdag zorgt de natuurlijke lichtinval ​ voor een vervorming van de kleuren en silhouetten op het glasraam. “De figuren op de ramen houden verband met de geschiedenis van Nattenhaasdonk. Met hetzelfde glas heb ik ook lampen voor in de kerk ontworpen. Die verhouden zich tot het interieur van de kerk”, vertelt Elise Eeraerts.

Licht

Op 9 oktober verlichtte de kerktoren Wintam een eerste keer. Onder begeleiding van de plaatselijke fanfare werd het licht aangestoken. Schepen Nicole Van Praet is een tevreden vrouw: “Louise van De Nieuwe Opdrachtgevers heeft fantastisch werk geleverd. Zij kon goed de wensen van de groep naar boven halen en vertalen in een concrete opdracht. Met Elise vonden we de juiste kunstenares en het juiste kunstwerk. Het nieuwe licht in de kerktoren en de aankomende tentoonstelling zorgen ervoor dat de kerk helemaal terug is.”

Hoofdingsfoto ​ © ID / Joris Herregods