Kunstwerk in Alveringem herinnert aan verdwenen dorp Sint-Rijkers

Kunstenaar Marc Cordenier heeft op de site van de verdwenen kerk van Sint-Rijkers in Alveringem een landmark gebouwd. Het kunstwerk bestaat uit een blok rode baksteen van 4,60 meter hoog die binnenin met een boorhamer is uitgehouwen. Bovenaan krijgen bezoekers een 360°-zicht op het vlakke landschap van de Westhoek. Voor de opdrachtgever, ruilverkaveling Sint-Rijkers, was de bouw van een landmark de ideale manier om de archeologische site van de verdwenen dorpskern te beschermen en ze tegelijk onder de aandacht te brengen. De landmark kreeg de naam “De ziel van Sint-Rijkers” en is vandaag ingehuldigd.

Aan de kruising van de huidige Papestraat en Sint-Rijkersstraat, net buiten het centrum van Alveringem, stond ooit de kerk met daarnaast het kerkhof en de pastorij van het kleine dorp Sint-Rijkers. De oudste geschreven bron over de kerk is van het jaar 1086. Vanaf de 16de eeuw verloor het dorp aan betekenis en kwam de kerk in verval. Ze werd tijdens de Franse revolutie verwoest en uiteindelijk helemaal afgebroken in 1812. De grond waar de kerk op stond, werd als weiland gebruikt. Van de kerk, het kerkhof en de pastorij van Sint-Rijkers was niets meer te zien. Het dorp verdween uit het landschap, maar niet uit de herinneringen. Het gaf zijn naam aan de ruilverkaveling Sint-Rijkers, een inrichtingsproject van de Vlaamse overheid.

Aan het begin van de jaren 2000 werd één van de weilanden omgezet naar akkerland. Bij het ploegen kwam sindsdien geregeld bouwmateriaal, aardewerk en menselijk bot aan de oppervlakte. De ruilverkaveling, die in 2009 van start ging, liet de Universiteit Gent een geofysische scan van de bodem uitvoeren. Uit de scan en enkele controleboringen bleek dat er effectief nog waardevolle archeologische resten van de kerk in de bodem aanwezig waren. Daarom besliste de ruilverkaveling om de site van de verdwenen kerk met kerkhof en pastorij te beschermen door ze, in samenwerking met het gemeentebestuur van Alveringem, uit landbouwgebruik te nemen en er een kunstproject te realiseren.

Preekstoel

In 2022 werd een bestek uitgeschreven voor het ontwerpen, leveren en plaatsen van een landmark: een bouwwerk of landschapselement dat een oriëntatiepunt is in de omgeving. De landmark moest enerzijds de verdwenen kerk oproepen en anderzijds een rustpunt creëren dat uitzicht biedt op het landschap. 9 offertes werden door een jury beoordeeld. Beeldend kunstenaar Marc Cordenier (°1959, Poperinge) kwam als winnaar uit de bus. Hij trok ter plaatse het werk op: een monolithisch blok uit verlijmde snelbouwsteen. Binnenin zijn de cilindervormige wanden uitgekapt, zodat ribben ontstaan zijn die naar de hemel verwijzen. Een wenteltrap in cortenstaal roept associaties op met de trap in een kerk die naar de preekstoel leidt. Het bouwwerk legt daarmee een link naar de verdwenen kerk en naar het spirituele verleden van de site. Bovenaan de trap toren je als bezoeker enkele meters boven het landschap uit. Het kunstwerk kreeg de naam “De ziel van Sint-Rijkers”. De exacte locatie van het werk op de site is afgestemd op de resultaten van het geofysisch onderzoek van de bodem om de archeologische resten maximaal te bewaren.

De ruilverkaveling heeft de site ook landschappelijk en ecologisch opgewaardeerd. Op de perceelsranden zijn struiken aangeplant (meidoorn, wilde liguster, kardinaalsmuts, gele en rode kornoelje, vlier) die als haag beheerd zullen worden. In combinatie met de poel op het perceel vormen ze een geschikt leefgebied voor salamanders.

De site ligt net buiten het dorp van Alveringem, aan het kruispunt van de Sint-Rijkersstraat (N319) en de Papestraat. Ze ligt op het fietsnetwerk Westhoek en is bereikbaar via een wandelverbinding vanuit het dorp van Alveringem. De gemeente Alveringem is eigenaar en beheerder van de site. Een bordje met QR-code op de site verwijst naar meer info: https://www.alveringem.be/dezielvansintrijkers. De gps-coördinaten van de landmark zijn 51.007758, 2.699882 (https://maps.app.goo.gl/LmEGPdxsdA5V9t6z8). Westtoer realiseert in de nabije toekomst nog een picknickplaats en een fietsenstalling bij de site.

Ook op de archeologische site Klarewal, vlakbij de site van de verdwenen kerk, wordt de komende maanden in opdracht van de ruilverkaveling Sint-Rijkers een kunstwerk gebouwd.

Ruiloperatie van landbouwgronden

De ruilverkaveling Sint-Rijkers is een project van de Vlaamse overheid. Het is gestart in 2009 en is anno 2024 bijna afgewerkt. Een ruilverkaveling helpt de lokale landbouwers om efficiëntiewinst te boeken door landbouwpercelen te ruilen en te herverkavelen, zodat ze groter en regelmatiger van vorm worden en dichter bij het bedrijf liggen. 985 eigenaars en gebruikers van gronden in een zone van 1855 hectare in Alveringem, Lo-Reninge en Veurne waren betrokken. 2907 percelen werden herleid naar 923 percelen. De herverkaveling werd in 2016 doorgevoerd op het terrein en in 2017 administratief vastgelegd in een akte. De ruilverkaveling heeft ook wegen verbeterd, fiets- en wandelpaden aangelegd, maatregelen getroffen voor een beter waterbeheer, voor bijkomende landschaps- en natuurontwikkeling, enz. en voert zorg voor het erfgoed hoog in het vaandel. Bij de werken die de ruilverkaveling Sint-Rijkers uitvoert, is het Ruilverkavelingscomité Sint-Rijkers de opdrachtgever. De Vlaamse Landmaatschappij verzorgt het secretariaat.

Vlaams minister van Omgeving en Landbouw Jo Brouns: “Deze ruilverkaveling is een prachtig project geweest waarmee we zorgen dat onze open ruimte niet alleen behouden blijft, maar ook beter functioneert voor iedereen. Een ruilverkaveling heeft een belangrijke rol te vervullen in ons versnipperde Vlaamse landschap. Het is een krachtig instrument om de schaarse open ruimte efficiënter te gebruiken en op die manier ook multifunctioneel ruimtegebruik mogelijk te maken. Het eindresultaat is een duurzame win-win situatie geworden voor zowel landbouw, natuur, recreatie, erfgoed en verkeer.“

Meer info: https://www.vlm.be/nl/projecten/Paginas/Sint-Rijkers.aspx