Landbouwers als agronatuurbeheerders

Ruim 3700 landbouwers zetten zich extra in voor het milieu, de natuur en de biodiversiteit ​ door beheerovereenkomsten te sluiten met de Vlaamse Landmaatschappij. Bijvoorbeeld door een graskruiden- of bloemenstrook aan te leggen en te onderhouden. Of ​ door houtkanten te onderhouden of graslanden ecologisch te beheren. In totaal voeren ze op ruim 12.000 ha zulke maatregelen uit. De bedrijfsplanners van de VLM geven advies en begeleiden de landbouwers. Naar aanleiding van zijn pensionering vertelt bedrijfsplanner Filip Jonckheere over de 14 jaar waarin hij zich samen met heel wat landbouwers ingezet heeft voor meer boerennatuur in de Brugse regio. ​

Filip startte zijn carrière als leerkracht wetenschappen in het beroepsonderwijs, en kwam via een omweg langs de West-Vlaamse intercommunale en het Regionaal Landschap Meetjesland in 2007 bij de VLM terecht.

Waaruit bestaat het werk van een bedrijfsplanner?

Filip: “Een deel van ons werk is administratief: wij behandelen aanvragen voor nieuwe beheerovereenkomsten of hernieuwen de beheerovereenkomsten die na vijf jaar afgelopen zijn.

Daarnaast gaan we veel op terrein, elk in onze eigen regio. ​ Voordat een landbouwer een overeenkomst ondertekent, gaan we altijd zijn percelen bekijken en bespreken we of de maatregelen passen in zijn bedrijfsvoering, met de sterke en zwakke punten. Zo weet de landbouwer wat hij kan verwachten.

Eens de beheerovereenkomst gesloten is, begeleiden we ook bij het correct uitvoeren van de maatregelen. Ik bezoek vooral boeren met een nieuwe beheerovereenkomst. Ik heb ook veel contact met de landbouwers die verschillende beheerpakketten in hun overeenkomsten hebben. Zij moeten veel maatregelen toepassen op verschillende tijdstippen, en dan raken ze er niet meer goed wijs uit. Ik probeer dat dan te stroomlijnen, door een beheer- en maaikalender te maken die toont wat ze elke maand moeten doen.

Er wordt ook gecontroleerd of landbouwers met een beheerovereenkomst de maatregelen uit hun contract correct uitvoeren. Die controle gebeurt niet door de bedrijfsplanners. Ik word achteraf wel geïnformeerd als er controle geweest is. Als er iets niet in orde blijkt, volgt er een sanctie in de vorm van een lagere vergoeding. Na een eventuele slechte controle proberen we de landbouwer weer op het goede spoor te brengen. Ik moet dan soms eens zeggen ‘OK, van die tien gecontroleerde zaken was er één niet goed, maar de negen andere wel. We laten ons de volgende keer niet meer vangen’.”

Wat is de belangrijkste motivatie voor landbouwers die beheerovereenkomsten sluiten?

Filip: “Het feit dat landbouwers een vergoeding krijgen voor hun beheerovereenkomst, is natuurlijk een motivatie. We moeten daar zeker onze neus niet voor ophalen. Ik stel vast dat boeren voor wie dat misschien de grootste drijfveer is, het ook heel goed doen. Ze maken er een erezaak van om waar voor hun geld te bieden. Maar bij veel landbouwers gaat het ook om idealisme. Zij zien hoe de natuur achteruit gaat op hun gronden, en ze maken zich zorgen over de klimaatopwarming. Veel boeren hebben echt voeling met de natuur. Landbouwwerk kan soms eentonig zijn, dan is het aangenaam als je leven ziet rond je akkers. Sommige landbouwers weten zeer veel over vogels. Of ze noteren ieder jaar wanneer de zwaluwen aankomen.”

Welke factoren kunnen helpen om de beheerovereenkomsten tot een succes te maken?

Filip: “Goede samenwerking is zeer belangrijk. Zo heb ik altijd goed kunnen samenwerken met het Regionaal Landschap Houtland. In het akkervogelgebied ’t Vrijgeweid in Ruddervoorde en Zwevezele was er eerst geen enkele landbouwer met een beheerovereenkomst. We hebben ​ dan contractjes aangeboden om voor één jaar vogelvoedselgewassen in te zaaien. Daardoor werd de drempel voor een vijfjarige beheerovereenkomst veel lager. Intussen zijn daar vijftien landbouwers met een beheerovereenkomst, en daar ben ik best trots op.

Samen met ​ het Regionaal Landschap Houtland doen we jaarlijks een groepsaankoop voor zaad voor voedselgewas. Dat is interessant voor boeren die met een kleine oppervlakte meedoen aan beheerovereenkomsten voor akkervogels. Ik lever die voedselgewassen en dan ken je die landbouwers op den duur natuurlijk ook. Dan kun je het al gemakkelijker eens hebben over de resultaten en of ze zelf tevreden zijn.”

Waar valt volgens jou nog winst te maken met de beheerovereenkomsten?

Filip: “Ik meen dat we de beheerovereenkomsten nog meer kunnen gebruiken om de typische kwaliteiten van een streek te ontwikkelen. We zetten nu veel in op akkervogels. Da’s zeer belangrijk, maar ik denk we bijvoorbeeld nog meer kunnen doen voor de buffering van de bossen in Vlaanderen. De landbouw heeft daar een verstorende invloed door meststoffen en sproeistoffen die in bosranden terecht komen. Daardoor groeien er dan brandnetels in de bosranden in plaats van de typische struikheide. Bosranden zijn voor boeren lastige plaatsen omdat de bossen niet meer goed onderhouden worden en er takken over hun akkers hangen. Randenbeheer is daar dus ook interessant voor de landbouwer.

En ik heb zelf een beetje spijt dat ik niet kan afsluiten op een hoogtepunt. We konden vorig en dit jaar geen nieuwe beheerovereenkomsten sluiten door de overgang naar het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid en in afwachting van de nieuwe wetgeving. Ik heb veel boeren moeten teleurstellen die graag een beheerovereenkomst wilden sluiten.“

Hoe kijk je zelf terug op je carrière als bedrijfsplanner?

Filip: “Ik ben zeer graag bedrijfsplanner geweest. Mijn landbouwers konden met hun vragen altijd bij mij terecht, en ik hoop dat ze veel aan mij gehad hebben. Omgekeerd hebben zij mij ook veel geleerd. Over hoe sommige machines werken, over bepaalde teelten en bemesting. Ik zal blij zijn als ik ‘mijn landbouwers’ nog eens tegenkom.

Ik merk dat de mensen zeer positief reageren op die mooie percelen vol bloemen op het platteland. Als ik dan vertel dat dat het werk van de landbouwer is, zijn ze verwonderd. Ze beseffen niet altijd hoeveel inspanningen landbouwers daarvoor doen.

Via ons werk kunnen we soms ook bijdragen aan een betere verstandhouding op het platteland. In het akkervogelproject in ‘t Vrijgeweid hielpen de jagers boeren te overtuigen om beheerovereenkomsten te sluiten. De landbouwers zaaiden vogelvoedselgewassen in voor een mooie vergoeding, via het Regionaal Landschap werden Natuurpunters ingezet om de vogels te monitoren. Zij zagen tot hun tevredenheid hoe zeldzame soorten het weer beter doen. En voor de jagers is het herstel van het wildbestand een goede zaak. Het zijn partijen die soms minder goed overeenkomen, maar daar hebben we toch goed samengewerkt. Het mooiste is dat met onze beheerovereenkomsten niet alleen de natuur beter wordt, maar ook de mensen op het platteland.”

Landbouwer Pierre Van Vooren aan het woord

“Ik heb percelen in Ruiselede en in Maria-Aalter, ik heb nu intussen al een twintigtal jaar beheerovereenkomsten. Ik kwam Filip de eerste keer tegen aan mijn perceelsranden in Maria-Aalter. Hij vertelde dat hij bedrijfsplanner was, en we raakten aan de praat over de planten op mijn percelen. Ik zei ‘dat is die en die plant, er staat hier knolrus en koningsvaren en ik heb hier orchideeën ook’. Hij vroeg mij hoe het kwam dat ik zo veel van planten kende. En toen bleek dat we allebei plantkundigen waren. We hadden dus direct een gemeenschappelijke interesse. Ik weet dat hij op pensioen gaat, maar ik heb gezegd dat hij nog regelmatig eens moet langskomen.

Ik heb onder andere meegedaan aan Solabio, een project waarbij stroken langs de rand van het bos ingezaaid werden met inheemse kruiden. We onderzochten wat het effect daarvan was op de vlinderpopulatie. Ik telde in die tijd om de veertien dagen de vlinders op mijn percelen, en gaf die gegevens door aan Filip. En we stelden inderdaad vast dat die randen zeer rijk waren aan vlinders, zowel in aantal als in soorten. Solabio is intussen al lang afgelopen, maar ik volg de vlinders op mijn percelen nog altijd op. Da’s eigenlijk een beetje een hobby geworden. Zodra ik tijd heb en het mooi weer is, loop ik eens langs mijn randen en kijk ik wat er rondvliegt. Er komen in het West-Vlaamse binnenland ongeveer 30 soorten dagvlinders voor, en ik heb er daarvan op mijn percelen al 28 soorten waargenomen. Gisteren heb ik al de eerste vlinders gezien, 2 citroenvlinders en een atalanta!

Ik doe mee aan die beheerovereenkomsten omdat er een mooie vergoeding tegenover staat, maar vooral ook omdat ik er zelf veel aan heb. Het is mooi om te zien welke planten er zoal in die randen groeien en welke vlinders er rondvliegen. Al dat leven in die randen, dat is zeer interessant.”

Bedrijfsplanner Bart Ghyselen zal vanaf 1 mei de landbouwers in het zuidelijke deel van het Brugse Ommeland verder begeleiden. We willen Filip bedanken om zijn job jaren met hart en ziel te doen en wensen hem een mooi pensioen!

De bedrijfsplanners in actie op Instagram

Volg onze bedrijfsplanners op Instagram: Stijn De Winter, Bregt Desmet, Pascale Steurbaut, ​ Jeroen Algoet, Davy Noelmans, Mathias Lemmens en Janne Tjampens

Meer informatie over de beheerovereenkomsten en de bedrijfsplanners.