Participatief naar meer biodiversiteit

Op 1 juni 2018 ging het Interregproject Biogov van start. Biogov staat voor "Celebrating Biodiversity Governance”. Negen partners uit acht lidstaten werken vier jaar lang aan een beter biodiversiteitsbeleid via participatief bestuur. De VLM engageerde zich om via een participatief traject vorm te geven aan twee instrumenten uit het decreet landinrichting: dienstenvergoedingen en beheerovereenkomsten.

Deze nieuwe instrumenten zitten in de instrumentenkoffer van het decreet, maar zijn momenteel nog niet operationeel. Om de toepasbaarheid ervan na te gaan, wordt de dienstenvergoeding uitgetest in twee projectgebieden: de Gulpvallei in Voeren (Limburg) en Linkerscheldeoever, onderdeel van Grenspark Groot Saeftinghe (in Oost-Vlaanderen).

Dienstenvergoeding?

De dienstenvergoeding is een jaarlijkse vergoeding die een beheerder kan aanvragen voor het uitvoeren van bijkomende, opgelegde beheermaatregelen. Op basis van de ervaring in het project Biogov en na aanpassing van de wetgeving, zullen dienstenvergoedingen ook ingezet kunnen worden voor extra beheermaatregelen die door overheden via een participatief proces met de lokale betrokkenen gebiedsgericht en beleidsdomeinoverschrijdend worden afgestemd. Visies, doelstellingen en financiering worden daarbij gecombineerd en op elkaar afgestemd, een groot pluspunt. Door de participatieve aanpak vergroot enerzijds de kwaliteit van de visie en anderzijds het draagvlak voor de uitvoering. In vergelijking met de beheerovereenkomsten van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid biedt de dienstenvergoeding meer flexibiliteit. Ze kan ook meer of minder dan vijf jaar lopen; een voordeel voor zowel de beheerder als de overheid.

Gulpdal in Voeren

In Voeren loopt nog tot 2022 het Grenzenloos Gulpdal-project van de stichting ARK, uitgevoerd door het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren. De doelstelling van dat project is om het natuurlijk waterbergend vermogen van de Gulp en haar zijrivieren te herstellen of te verbeteren. Daarvoor zijn specifieke maatregelen nodig zodat enerzijds de afstroom van water en modder vermindert en anderzijds het water langer in het gebied blijft.

Door Biogov te koppelen aan dit net opgestarte Ark-project in de Gulpvallei en aan de lopende gebiedsgerichte inzet van de beheerovereenkomsten, ontstaat een mooie synergie. Het filmpje Situatieschets Gulpvallei schetst de uitdagingen van het gebied.

Samen met het Regionaal Landschap startte VLM een intensief participatief traject op met de lokale stakeholders (landbouwers en grondeigenaars). In dat proces werd onder andere gebruik gemaakt van de methodiek Schetsschuit om beleidsmensen en lokale betrokkenen samen tot ideeën te laten komen om het landschap meer klimaatbestendig te maken. De Schetsschuit is een methodiek voor het in groep uitdenken van ruimtelijke ontwikkelingen waarbij de belangen en ideeën van alle betrokken stakeholders uit het gebied naar boven worden gehaald tijdens een workshop. Daarbij zoeken de deelnemers samen naar oplossingen met zoveel mogelijk win-win's voor alle partijen. Die oplossingen gaan ze zo concreet mogelijk visueel "schetsen" op de kaart van het gebied. Via keukentafelgesprekken werden vervolgens maatregelen voor de deelgebieden verder uitgewerkt. Op die manier werken we naar een evenwichtige en gedragen beheervisie, waarin de inzet van mogelijke instrumenten (waaronder de dienstenvergoeding) wordt afgewogen en een financieringsplan is uitgewerkt. Het doel is om in 2023 dienstenvergoedingen aan te bieden voor onder andere dynamisch graslandbeheer en ecologische verbindingen door het landschap.

Voederbomen

Naast de dienstenvergoedingen worden in het Gulpdal ook andere maatregelen onderzocht om het landschap klimaatbestendiger te maken. Daarbij houden we maximaal rekening met de natuur- en erfgoedwaarden, het landschap, toerisme, recreatie en landbouw. Geïnteresseerde landbouwers worden geïnformeerd en teelttechnisch en landbouweconomisch ondersteund in een evolutie naar een meer natuurinclusieve bedrijfsvoering.

Een mooi voorbeeld daarvan is het aanplanten van nieuwe kleine landschapselementen. De aanplant van bomen, hagen, houtkanten, struweel, … is belangrijk om de Gulpvallei op een natuurlijke manier klimaatbestendig te maken en de effecten van droogte en wateroverlast te bufferen. Bomen en hagen zijn voordelig voor het landschap, de biodiversiteit, het bufferen van erosie en wateroverlast, maar ook voor de plaatselijke landbouwers en hun dieren. Als je de juiste soorten bomen plant en gebruikt als voederbomen kunnen ze bijvoorbeeld aanvullend zijn op veevoeder, goed voor het dierenwelzijn en zelfs de uitstoot van methaan door runderen milderen zoals dit filmpje laat zien.

De geïntegreerde bottom-up aanpak in het Gulpdal kan op veel bijval rekenen, zowel bij de lokale stakeholders als bij de betrokken overheden. Het Agentschap voor Natuur en Bos en het Agentschap Onroerend Erfgoed willen alvast gebruik maken van de dienstenvergoeding om op een geïntegreerde manier meer doelstellingen te realiseren via maatwerk. Op een druk bijgewoond beleidsevent in Voeren op 8 oktober 2020 spraken ook ministers Demir, Diependaele en Crevits, Limburgs gedeputeerde Moors en burgemeester Gaens van Voeren hun waardering en steun uit voor het project en de geïntegreerde aanpak.

Linkerscheldeoever

Sinds 2015 experimenteren lokale landbouwers in het kader van het Interegproject Grenspark Groot Saeftinghe met kiekendiefvriendelijke teelten. Teelten zoals granen, mengteelt graan- vlinderbloemige en gras-graan-kruidenmengsels worden gecombineerd met gras-klaver of luzerne, die gefaseerd gemaaid worden. De muizen, aangetrokken door de teelten, zijn na het maaien goed zichtbaar in het veld en worden hapklare brokjes voor de bruine kiekendief. Bovendien hebben die teelten ook een economisch rendement voor de landbouwer als voedergewas voor de runderen; een win-win dus voor landbouwer en natuur.

In samenwerking met Port of Antwerp, het Agentschap voor Natuur en Bos en het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) onderzoeken we hoe de inzet van de nieuwe instrumenten (dienstenvergoeding en beheerovereenkomst via het decreet landinrichting) kan bijdragen aan het behalen van de instandhoudingsdoelstellingen voor de bruine kiekendief.

Samen met de landbouwers werden nieuwe beheerpakketten (beheerovereenkomsten via het decreet landinrichting) op maat ontworpen. Die zijn goed inpasbaar in de bedrijfsvoering en zorgen voor een kwalitatief foerageergebied voor de bruine kiekendief. Voor we die overeenkomsten effectief kunnen inzetten op het terrein, moet er nog een inrichtingsnota worden opgemaakt. Daaraan wordt de komende jaren gewerkt.

Voor het beheer van de vele dijken werden specifieke dienstenvergoedingen uitgewerkt. Aangepast maai- en begrazingsbeheer geeft soorten als de argusvlinder en de greppelsprinkhaan meer kansen. Door de flexibiliteit van de dienstenvergoedingen kan het beheer in de loop van het traject ook worden aangepast of bijgestuurd. Zo is het mogelijk om maximaal in te spelen op de resultaten op het terrein.

Om de kiekendiefvriendelijke teelten alvast bekend te maken bij het bredere landbouwpubliek werden een aantal communicatieproducten opgemaakt:

De eerste fase van Biogov werd hiermee alvast succesvol afgerond. In de tweede fase maken we werk van de aanpassing van de wetgeving, de implementatie van beheerovereenkomsten en dienstenvergoedingen in een inrichtingsnota voor Linkerscheldeoever en de beheervisie voor het Gulpdal. Ondertussen experimenteren we met een resultaat-gebaseerde aanpak van de dienstenvergoeding.

Meer good practices vind je op de (Engelstalige) website over Biogov.