Van varkensbedrijf naar natuur- en onthaalplek “Op de schomme”

In de tweede week van augustus start een aannemer in opdracht van de Vlaamse Landmaatschappij in Molenstede (Diest) met de afbraak van een voormalig varkensbedrijf. De aannemer ontmantelt eerst de binneninrichting. In september volgt dan de volledige afbraak van de stallen en de buiteninrichting. Met behulp van natuurherstelwerken zal de vrijgekomen grond twee nabijgelegen natuurgebieden (Dassenaarde en de Vallei van de 3 beken) met elkaar verbinden waardoor een groter aaneengesloten natuurgebied ontstaat, met ruimte voor water en zachte recreatie.

Aankoop van de site

In 2019 werd de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) eigenaar van het varkensbedrijf en van de aanpalende gronden, goed voor ruim 5 hectare. De aankoop volgde uit het beleidskader Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), dat de afzet van stikstof van landbouwbedrijven op natuurgebieden moet verminderen, om de Europese natuurdoelen te behalen. Teveel stikstof zorgt immers voor verzuring en vermesting van natuurgebieden. Een typisch kenmerk daarvan is de weelderige groei van bramen en netels die andere planten overwoekeren. ​

Door de geïsoleerde ligging tussen twee natuurgebieden, was de impact van het varkensbedrijf op de natuur te groot. Daardoor kreeg het bedrijf een negatieve beoordeling en moest het zijn activiteiten herzien. In 2016 diende het bedrijf een aanvraag in tot koopplicht, waardoor de overheid het bedrijf aankocht. Kooplicht is een van de flankerende maatregelen die de Vlaamse overheid aanbiedt om getroffen landbouwers te begeleiden en te compenseren.

Van varkensbedrijf naar natuur- en onthaalplek “Op de schomme”

Samen met het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en Natuurpunt onderzocht de VLM in 2020 een nieuwe bestemming voor de varkensstallen en voor de omgeving. Het bleek al gauw dat een nieuwe landbouwfunctie moeilijk te creëren was, vanwege de specifieke lage bouw en compartimentering van de stallen. ​

De keuze om voor maximale natuurwinst te gaan en de site volledig te ontharden en af te breken was dan ook snel gemaakt. Zo geeft de Vlaamse Overheid een duidelijk signaal dat dit geïsoleerd landbouwbedrijf op deze locatie geen landbouwtoekomst meer heeft en plaats maakt voor natuur en zachte recreatie.

Uit toponymisch onderzoek ontdekten we dat het gebied in het midden van de 18^de eeuw (1764) Schomme of Schaveye genoemd werd. Die benaming verwijst naar kale arme grond, geschikt voor het type natuur dat we in de omgeving beogen. Een gepaste naam voor de heringerichte site was dan ook snel gekozen: “Op de Schomme”.

Eerste inrichtingswerken: afbraak en ontharding

Begin augustus gaan de eerste voorbereidende werken van start, zoals het ontmantelen van de binneninrichting die bestaat uit de voederbakken, voedersystemen en ligboxeng. Vervolgens vult een erkend boorbedrijf de bestaande waterput en sluit die af. Ook de funderingen en ondergrondse constructies zoals de mestkelders worden verwijderd. Een erkend mestvoerder zal de mest die nog in de mestkelders zit afvoeren conform de mestwetgeving. ​

In september begint de aannemer met de afbraak van de hele bouwconstructie: de boerderij, de drie varkensstallen en de loodsen. ​ In de weilanden worden de kleinere stalletjes gesloopt. Ook de volledige betonverharding rondom de gebouwen verdwijnt. ​
​Bij de afbraakwerken houdt de aannemer rekening met ​ de activiteiten van het naastliggende speelplein Dassenaarde. Zo zal in augustus het zware vrachtverkeer beperkt blijven en gebeurt de afvoer van materialen pas vanaf september.

De werken bedragen ​ €145.240,11 en worden gefinancierd via het Vlaams flankerend beleid.

Met natuurinrichting naar een mozaïek van heischrale en soortenrijke graslanden, bos en vennen
​Het hele opzet is om het gebied terug te geven aan de natuur. De site zal volledig worden opgenomen in de omgeving. Zo kan de natuur van de aangrenzende natuurreservaten binnenkort ononderbroken doorlopen als een mozaïek van soortenrijke graslanden, open bosstructuren en vennen. Om dat te bereiken zullen er na de afbraak ook natuurherstelwerken plaatsvinden. Een onderdeel daarvan is het herstellen van het oorspronkelijke, vlakke reliëf en het verarmen of verschralen van de bodem. Door de jarenlange bemesting is immers een overmatig voedselrijke toestand ontstaan rond het landbouwbedrijf, die nefast is voor de natuur. De grond die wordt afgegraven zal de aannemer gebruiken om de mestkelders, de bouwputten van de stallen en van de loods op te vullen. Andere natuurherstelwerken zijn het dempen en afkoppelen van een aantal afwateringsgrachten, zodat het water beter ter plaatse blijft en een oud ven kan worden hersteld. ​ Tenslotte krijgt ook de nieuwe onthaalplek vorm in 2022. Nieuwe wandelpaden worden aangesloten op het wandelnetwerk de Merode.

Toekomstig beheer

Het beheer van de site is in handen van Natuurpunt. In de toekomst zal de site mee opgenomen worden in de begrazingsrasters. Schapen zullen er dan de belangrijkste natuurbeheerders zijn.