Voedsellandschappen verbinden

Op 29 oktober lanceerden we het inspiratieboek ‘Voedsellandschap’ voor toekomstgerichte landbouwgebieden. Bij Anne-Marie Vangeenberghe (Boerenbond) en Dirk Van Gijseghem (VLM) polsten we naar de beweegredenen voor dit boek en naar de plannen die nog op tafel liggen.

Dag Anne-Marie, jij werkt bij Boerenbond en hebt in opdracht van de VLM het Inspiratieboek Voedsellandschap geschreven. Vertel ons eens waar dit boek over gaat en voor wie dit boek bedoeld is?

"Het boek biedt inspiratie voor iedereen die lokaal de open ruimte wil bewaren en versterken en een voedsellandschap wil uitrollen. Dat is een afgebakend gebied, hoofdzakelijk in gebruik door land- en tuinbouwers, waar diverse lokale actoren samen inzetten op lokale voedselproductie, -verwerking en -verkoop en openruimtefuncties zoals water- en bodembeheer, recreatie, biodiversiteit, landschap en hernieuwbare energie. Het boek is eigenlijk een inspiratie-doe-boek. Er staan ook heel wat opdrachten en tips in zodat de lezer de inhoud direct kan vertalen naar de eigen locatie."

Het Inspiratieboek 'Voedsellandschappen'Anne-Marie Vangeenberghe, Boerenbond

"De bedoeling van een voedsellandschap is om zowel op economisch, ecologisch als maatschappelijk vlak een meerwaarde te creëren in een gebied. Voedsellandschappen liggen immers vaak in de buurt van een grootstad en dichten de kloof tussen stad en platteland, tussen landbouwers en consumenten of burgers. Met de juiste actoren rond de tafel is een voedsellandschap een win-win voor iedereen: lokale besturen, ondernemers, landbouwers, landschapsbouwers en recreatieve verenigingen.

Ook voor wie niet direct onder de noemer ‘voedsellandschap’ lokaal dingen wil veranderen, is het boek inspirerend. Iedereen die lokaal wil samenwerken in het buitengebied, steekt er iets van op. Niet de naam maar de invulling van het gebied is belangrijk."

Hebben jullie weet van gebieden in Vlaanderen waar interesse is om een voedsellandschap op te starten?

"Grootsteden als Brussel, Gent en Antwerpen, maar ook kleinere steden als Mechelen, Leuven en Brugge, werken aan een voedselstrategie. Daarbij speelt het nabijgelegen buitengebied een belangrijke rol. Het inspiratieboek toont hoe het buitengebied als voedsellandschap (deels) invulling kan geven aan de stedelijke voedselstrategie. In september dienden ook 13 gebiedscoalities hun kandidatuur in voor de erkenning tot landschapspark. Voor die 13 groepen is het inspiratieboek zeker interessant: in een landschapspark is er immers ook ruimte voor land- en tuinbouw. Het versterken en verbreden van die landbouwactiviteiten zorgt voor meerwaardecreatie in die gebieden. In een landschapspark is er al een sterke samenwerking van uiteenlopende actoren. Een ideale uitgangspositie. Maar ook de betrokkenheid van de lokale landbouwers is essentieel.

Het inspiratieboek werd geschreven vanuit twee cases: Zwijndrecht en de Kouter Asse-Wemmel. In Zwijndrecht zet PFOS de verdere ontwikkeling van het idee (tijdelijk) stop en op de Kouter zitten we in een heel pril stadium dat vooral getrokken wordt door een buurtcomité. Maar het is fijn om te zien dat er wat beweegt op het terrein. We moeten die beweging nu warm houden en ondersteunen en het inspiratieboek plaatselijk onder de aandacht brengen."

Zijn jullie bij Boerenbond van plan om zelf aan de slag te gaan met het inspiratieboek?

"De Boerenbondmedewerkers en (bestuurs)leden die lokaal betrokken zijn bij de uitrol van landschapsparken zullen het inspiratieboek zeker ter hand nemen en onder de aandacht brengen van de coalitiepartners. Boerenbond zet al jaren in op nieuwe verdienmodellen voor landbouwers. Voedsellandschappen kunnen daar invulling aan geven als ook andere actoren een rol opnemen. Natuurlijk is het eerste afwegingskader van de betrokken land- en tuinbouwers de economische meerwaarde. Zij halen, vaak als enigen, hun inkomen uit het landbouwgebied. Maar boeren zijn zich al langer bewust dat ook vergroening en maatschappelijk draagvlak belangrijke factoren zijn. Als ze inzet en gedragenheid voelen bij de andere actoren, zijn ze de ideale partners om mee te werken aan verandering. En hier en daar zien we groepen boeren die hun werkgebied naar een hoger niveau willen brengen. Ze zijn vragende partij om daar anderen bij te betrekken. Ook zij vinden in het inspiratieboek handvaten om de lat samen hoger te leggen zodat hun landbouwgebied op diverse vlakken verder verduurzaamt.

Zonder twijfel volgen er uit de praktijk waardevolle aanvullingen op het inspiratieboek. Die blijven we binnen Boerenbond bundelen op www.boerenbond.be/voedsellandschap, waar je ook het inspiratieboek vindt. Hopelijk telt Vlaanderen dan binnen enkele jaren meerdere voedsellandschappen die elkaar onderling kunnen inspireren." ​

Dirk, van waar kwam het idee om over dit thema een inspiratieboek te maken?

"Als je denkt aan het platteland, denk je automatisch aan landbouw en aan voedselproductie. Over die voedselproductie is de laatste tijd heel wat te doen. Europa vraagt dat onze voedselproductie duurzamer wordt en minder impact heeft op de biodiversiteit, het landschap, de waterkwaliteit, de stikstofneerslag,… Tijdens de coronacrisis herontdekten we het Vlaamse platteland ook. We zochten er stilte en rust op en kwamen opnieuw in contact met landbouwers die de vraag naar lokaal geproduceerd voedsel nog zagen toenemen. Lokale voedselproductie wint al een tijdje aan belang. Korte keten-landbouw is helemaal in. Denk maar aan CSA (Community Supported Agriculture), zelfoogstboerderijen, roof top landbouw, buurderijen, enzovoort. Meer dan 50 steden en gemeenten zijn ook al gestart met een lokale voedselstrategie."

Dirk Van Gijseghem

"Vanuit het Vlaams plattelandsbeleid zochten we naar een nieuw concept dat die positieve verbinding tussen de landbouwers en de lokale consumenten versterkt. Bovendien willen we dat ook uitdagingen zoals de klimaatverandering en de achteruitgang van de biodiversiteit worden meegenomen. Voedsel verbindt mensen door ze samen aan tafel te brengen. Letterlijk en figuurlijk. De lokale samenwerking die nodig is voor de oprichting van een voedsellandschap, stimuleert die verbinding tussen verschillende actoren. Voedsellandschappen hebben aandacht voor veel verschillende openruimtefuncties, en maken consumenten bewuster van het belang van een kwalitatieve open ruimte voor voedselproductie. Zo dragen ze bij tot het behoud van de open ruimte."

Wat staat er bij de VLM nog op de planning inzake ‘voedsellandschappen’?

"We hopen dat meer en meer mensen aan de slag zullen gaan met voedsellandschappen. Daarom organiseren we lerende netwerken, waar we geïnteresseerden met elkaar in contact brengen en in de goede richting zetten om zelf een initiatief te starten. Een eerste webinar over voedsellandschappen is gepland op 20 januari 2022. Anne-Marie zal daar met het inspiratieboek in de hand, het concept van voedsellandschappen toelichten en praktische tips delen voor wie zelf aan de slag wil. Enkele sprekers vertellen ook over hun ervaringen met voedsellandschappen. Daarnaast is ‘ruimte voor voedsel’ één van de thema’s in de komende projectoproepen voor subsidies in het kader van het plattelandsbeleid (Omgevingskwaliteit en LEADER)."

Meer weten?