"De maatschappelijke return van een Landschapspark kan niet overschat worden"

20 december 2023

Landschapspark Vlaamse Ardennen is een van de 5 Landschapsparken die in oktober een felbegeerde erkenning als Landschapspark binnen haalde. Het Landschapspark legde daarvoor een ambitieuze toekomstvisie voor: het wil heel wat uitdagingen in de Vlaamse Ardennen aanpakken, zoals wateroverlast, waterkwaliteit en verweving van landbouw en natuur. We vroegen meer uitleg aan Evelyne Fiers van de provincie Oost-Vlaanderen en één van de trekkers van Landschapspark Vlaamse Ardennen.

Wat maakt Landschapspark Vlaamse Ardennen bijzonder?

Evelyne Fiers: De Vlaamse Ardennen is zonder twijfel een van de mooiste landschappen van Vlaanderen: een reliëfrijk landschap met bossen, graslanden, houtkanten, open kouters met sublieme vergezichten, karaktervolle dorpjes, water- en windmolens, kapelletjes, authentieke cafés... Van heinde en ver komen wandelaars hier genieten van het mooie landschap, en komen fietsers steile kuitenbijters bedwingen.

Wat betekent de erkenning tot Landschapspark voor jullie als één van de initiatiefnemers?

De maatschappelijke return van de erkenning tot Landschapspark kan niet overschat worden: kwalitatief water, levendige dorpen, een kwaliteitsvol bocagelandschap, hoge biodiversiteitswaarde, rendabele verdienmodellen voor de landbouw, klimaatadaptie, herbestemming van waardevol erfgoed, toeristische meerwaarde, economisch rendement, tewerkstelling…

We zijn als Provincie Oost-Vlaanderen erg blij met deze erkenning. We hebben met veel plezier, enthousiasme en overtuiging sterk geïnvesteerd in de opmaak van de kandidatuur, maar we deden dat uiteraard niet alleen. Ook het Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen, Intercommunale SOLVA, Toerisme Oost-Vlaanderen, studiebureau OMGEVING, de steden Oudenaarde, Ronse, Zottegem en Geraardsbergen, de gemeenten Horebeke, Maarkedal en Zwalm en tientallen middenveldorganisaties, burgers, ondernemers en andere ‘soigneurs’ van de Vlaamse Ardennen waren zeer nauw betrokken.

Landschapspark Vlaamse Ardennen - copyright Bjorn Snelders

Die ‘soigneurs’ spelen een sleutelrol in de ontwikkeling van het Landschapspark. Wie zijn dat precies?

De soigneurs, dat is iedereen die mee zorg draagt voor en vorm geeft aan het landschap: inwoners, landbouwers, natuurbeheerders, erfgoedbeheerders, toeristische ondernemers en overheden. Kortom iedereen die vandaag en in de toekomst het landschap vormgeeft. De soigneurs waren nauw betrokken bij de opmaak van de toekomstvisie voor het Landschapspark, en ze spelen ook een cruciale rol na de erkenning. Door die soigneurs samen te brengen, faciliteren we de dialoog, en zoeken we samen naar oplossingen die tegemoet komen aan de belangen van de verschillende betrokken sectoren. We zijn allemaal samen verantwoordelijk voor het soigneren van de kwaliteiten van de Vlaamse Ardennen.

Was de landbouwsector in het voorbereidend traject ook betrokken?

Jazeker, de lokale landbouwers en vertegenwoordigers van Algemeen Boerensyndicaat en de Boerenbond waren betrokken. Lokale landbouwers lagen mee aan de basis van de formulering van enkele van de belangrijkste doelstellingen van het landschapspark, zoals de verdroging van de bronnen en de lage rendabiliteit en rechtzekerheid in de landbouw aanpakken. Er was bij de start van het traject bij sommige landbouwers wel wat argwaan, bij sommigen zelfs nog steeds. De vrees bestaat dat het landschapspark zal leiden tot bijkomende restricties. Maar dat is zeker niet de bedoeling.

De nauwe samenwerking met de landbouwers in het voorbereidend traject, zetten we na de erkenning uiteraard verder. Net zoals in het voortraject wordt niet alleen ‘over’ maar ook ‘met’ de landbouw gesproken, en zoeken we naar oplossingen in samenspraak met andere betrokken sectoren. Die benadering leverde al heel wat interessante gesprekken en ideeën op. Enkel een geïntegreerde benadering kan leiden tot duurzame oplossingen voor de landbouwsector in de Vlaamse Ardennen.

Rond welke thema’s willen jullie werken in jullie park?

We werken met drie verhaallijnen: het herstel van het bronnenlandschap, de verweving tussen natuur en landbouw en levendige dorpen.

De grootste uitdagingen in het bronnenlandschap zijn slechte waterkwaliteit, lage waterzekerheid, maar ook wateroverlast. We gaan dus werk maken van zuivere beken. Zo zorgen we ook voor meer leefgebied voor doelsoorten zoals vuursalamanders, bronlibellen, beekprikken en rivierdonderpadden. Daarnaast vergroten we de sponsfunctie van het landschap, om zo de impact van droogte en overstromingen te verminderen.

Ten tweede willen we een verweven landschap. We gaan daarvoor het bocagelandschap herstellen. Door landbouw en natuur te verweven ontstaat er een samenwerking die voor beide partijen voordelig is. Binnen het parkbureau wordt een ‘verwevingsmedewerker’ aangeworven om projecten op te zetten die bijdragen aan de belangen van de landbouwsector én de natuursector. We willen én rendabele, rechtszekere landbouw in de Vlaamse Ardennen én leefgebied voor soorten zoals veldleeuwerik, geelgors en eikelmuis. Die verweving is een grote uitdaging, maar biedt tegelijkertijd ook kansen. We gaan o.a. inspiratie halen uit en samenwerken met onze zuiderburen, het Parc Naturel des Pays des Collines, waar al jarenlang een succesvol en vruchtbaar verwevingsproject loopt.

En we gaan ook voor levendige dorpen. We willen dat de inwoners van onze dorpen zich goed voelen in hun dorp, dat er voldoende voorzieningen zijn, verbondenheid met het landschap en dat lokale tradities in stand gehouden worden. Daarnaast werken we ook aan een duurzaam onthaalnetwerk voor bezoekers. In en rond onze dorpen hebben we de boerenzwaluw en kerkuil als symboolsoorten geselecteerd.

Wat zijn de concrete plannen voor volgende jaren ?

Er is veel goesting om samen aan de slag te gaan. Nog voor we officieel van start gegaan zijn, worden al nieuwe trajecten opgezet om Europese middelen naar de Vlaamse Ardennen te trekken, om een beter groenblauw netwerk te creëren, om watermolens te herbestemmen en te ontwikkelen, het fietsnetwerk te optimaliseren enzovoort.

Enkele specifieke acties voor de komende jaren? We gaan bijvoorbeeld bronnen die rechtstreeks in de riolering zitten, afkoppelen en zichtbaar maken, zuiverende oeverstroken aanleggen langs waterlopen en bronnen, en onthardingsprojecten opstarten. We willen ook de mogelijkheden voor duurzaam beheer van houtkanten onderzoeken, en nieuw leven geven aan historisch erfgoed in het landschap. En we gaan duurzame afzetkanalen lanceren voor lokale hoeveproducten.

Welk ideaal toekomstbeeld zie je voor het Landschapspark Vlaamse Ardennen, binnen 24 jaar?

In een ideale situatie wordt iedereen in het Landschapspark soigneur. Dat er wederzijds begrip en inzicht ontstaat in de noden en werking van landbouwers, natuurbeheerders, ondernemers, dorpelingen en bezoekers, waardoor uitdagingen op een duurzame, intersectorale manier worden aangepakt. Dat levert een weerbaar en beleefbaar landschap op dat naast inwoners ook bezoekers charmeert.

We dromen ook van voldoende en kwalitatief water in de beken, en dat de grondwatertafels aangevuld zijn. Dat de Vlaamse Ardennen steeds langere periodes van droogte kunnen overbruggen en de impact van overstromingen beperkt blijft. En verder is de erosie beperkt en is er nog weinig uitspoeling van mest en gewasbescherming. Dorpen zuiveren afvalwater en het water in overstromingsgebied krijgt weer alle ruimte waar het nood aan heeft.

We hopen ook dat de inwoners van de Vlaamse Ardennen zich verbonden voelen met hun landschap en al het moois en lekkers dat het voortbrengt, en met hun erfgoed en tradities, en dat de dorpen opleven. En dat bezoekers de tradities en dorpen ontdekken. Een duurzaam onthaalnetwerk verwelkomt hen tegen dan in de steden, en leidt ze via mooie, veilige fiets- en wandelpaden naar de dorpen en omliggende natuur.

En tot slot is het bocagelandschap hersteld, en rendeert het weer door de samenwerking van landbouwers, bewonersverenigingen, natuurbeheerders en andere soigneurs.