Grassroots, geen bluesfestival, maar start van een klimaatboerderij

In maart lanceerde de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) een projectoproep als opwarmer voor het toekomstige landinrichtingsproject Antwerpse Zuidrand dat in de steigers staat. Voor een perceel van 3,5 hectare in Vremde, een deelgemeente van Boechout, zochten we naar een korte keten-project. Lien Vrijders wist met haar project ‘Grassroots’ de jury te overtuigen.

De opstart van het landinrichtingsplan Antwerpse Zuidrand, stelde de VLM in 2022 in staat een perceel van 3,5 hectare te verwerven om een pilootproject op te starten. Ze lanceerden daarvoor een open oproep voor potentiële gebruikers die het perceel in een korte keten-project inzetten. Korte ketens passen immers helemaal in het landinrichtingsproject dat is opgebouwd rond weerbare (water)-landschappen, ontharding van de open ruimte, bosuitbreiding, landschapsconnectiviteit en -beleving en een duurzame landbouwtransitie.

Landbouwgrond zoekt korteketenproject

Als je op het dorsplein van Vremde staat, geloof je niet dat vijf kilometer verder de grenzen van het dichtbevolkte Antwerpen liggen. Onder de schaduw van de kerk vind je een cafeetje, een dorpsschool en een bakker. Wandel je twee minuutjes in eender welke richting, dan zie je een groen landschap met graslanden, bosjes en akkers. Op een van die akkers staat er wat te veranderen. VLM houdt een projectoproep en zoekt naar landbouwers die een korteketenproject willen uitbouwen.

pers.vlm.be

Lien Vrijders diende haar project Grassroots in op de open oproep uit maart en wist de jury ermee te overtuigen.

Lien: Ik ben bioloog van opleiding en heb al een hele carrière achter de rug. Ik hield me bezig met het ​ verlies aan biodiversiteit en de ecologische uitdagingen die op ons afkomen door de klimaatverandering. Maar ik merkte dat de samenleving er traag op reageert. In 2014 ben ik dan landwijzer gaan volgen. Dat is een praktijkgerichte landbouwopleiding die veel mensen aantrekt die niet uit een landbouwgezin komen. Zo belandde ik van achter de computer op het veld. Dat deed me goed, want zo kon ik zien welke positieve impact een landbouwbedrijf kan hebben.

Het project Grassroots focust zich niet alleen op landbouw, maar ook op natuurherstel. Produceren van voedsel gaat er hand in hand met het versterken van lokale biodiversiteit, langer water vasthouden in de grond en het opslaan van koolstof. Landbouw en natuur worden nog te vaak gezien als tegenpolen. Grassroots wil bewijzen dat ze hand in hand kunnen gaan.

Lien: Daarvoor wil ik voedselbossen inzetten! Op ongeveer 80% van het perceel dat ik mag bewerken, groeit in de toekomst een voedselbos. Zo’n voedselbos volgt de principes van een bosecosysteem, maar dan met allerlei eetbare planten. Je vindt er ook de typische lagen van een gevarieerd bos: De bovenste laag zijn de kruinbomen zoals notenbomen of kastanjebomen. Een niveau lager staan de halfstambomen, die vooral fruit produceren. Daaronder komen de bessenstruiken. Helemaal beneden vind je de kruiden, en in de grond kan je ook nog wortels oogsten. Klimplanten, zoals druivenplanten, groeien tussen de verschillende lagen.

Een voedselbos vangt veel zonlicht op. Hoe meer zonlicht, hoe meer productie. Voedsel produceren in een voedselbos is dus een landbouwmethode die goed aangepast is aan ons veranderende klimaat. Bomen houden veel beter het water vast, waardoor het perceel de ​ vaker voorkomende droogteperioden kan overbruggen. Bomen koelen ook het landschap en de planten halen mineralen uit gevallen bladeren.

Lien: in het voedselbos laten we de natuur haar werk doen, dat levert energie op. Op de lange termijn wil ik een volledig gesloten systeem creëren waarbij alle grond- en voedingstoffen uit het ecosysteem zelf komen. Het bos zorgt er zelf voor dat de bodem vruchtbaarder wordt. Bovendien heeft het voedselbos een positieve impact op de koolstofopslag en de biodiversiteit.

Uiteindelijk is een voedselbos altijd optimaal rendabel, alleen weet je aan het begin van het seizoen niet met 100% zekerheid wat je dat jaar zal oogsten. Als de perzikbloesems bijvoorbeeld worden getroffen door vorst, zijn er dat jaar geen perziken. Maar er komt dan wel ruimte vrij voor andere planten. Zo heb je altijd een optimale productie, zonder al te veel werk.

De overblijvende 10% van de oppervlakte van het perceel wordt gebruikt voor het telen van groenten. Het vormt de basis voor Grassroots. Lien teelt er op compostbedden die op de bodem liggen. Die compostbedden stimuleren het bodemleven en staan toe dat er dichter op elkaar geteeld wordt, wat bijvoorbeeld een tractor overbodig maakt. Op het perceel wordt ook de waterhuishouding aangepakt. Enkele poelen en ondiepe grachten houden water ter plekke, een ingreep gericht op het veranderende klimaat.

Maar het project heeft natuurlijk ook een economisch model nodig. Zo kunnen geïnteresseerden lid worden van Grassroots. Leden betalen €300 in het begin van seizoen, die daarna besteed kan worden op de webwinkel. Dat startkapitaal aan het begin van het jaar is nodig om het seizoen op te starten, compost, zaden, enz. aan te schaffen. Leden worden uitgenodigd op oogstfeesten en meewerkdagen en vormen samen een echte gemeenschap. Ook niet-leden kunnen losse aankopen doen, die op het bedrijf of op distributiepunten kunnen opgehaald worden.

Lien: Het is een lange zoektocht geweest. Gelukkig krijg ik veel hulp van FoodForward, een onderzoeksproject dat geleid wordt door het ILVO. Samen met verschillende experts en oprichters van bestaande voedselbossen proberen ze zoveel mogelijk kennis te vergaren om uiteindelijk een handboek te maken voor landbouwers die het voedselbos als verdienmodel willen gebruiken. De oudste voedselbossen in Vlaanderen zijn 13 jaar. Maar eigenlijk kunnen we nu pas de lessen leren, want zolang duurt het tot een voedselbos tot wasdom komt. Hoe ver plant je bomen uit elkaar? hoe oogst je? Dat zijn vragen waarop we nu antwoorden gaan vinden. Studenten van HoGent werken momenteel verschillende scenario’s uit die we hier kunnen uittesten.

Lien teelde al groenten op het braakliggende perceel, waar ze nu het project Grassroots gaat uitbouwen. Ze was dus heel enthousiast dat de jury haar project uitkoos om langdurig een korte keten-project op het perceel op te starten. De volgende jaren moet het project duurzaam verder ontwikkelen en een stevige basis vormen om op een alternatieve manier aan landbouw te doen. De moeite waard om als klant te ontdekken of om inspiratie op te doen voor een eigen voedselbos. Vanuit VLM wensen we haar in elk geval veel succes toe met dit project.

Voor meer info over Grassroots, kun je terecht bij: